Hayle Selassi - Wikipedia - Sevgim.az

Tafari Makonnen adıyla şərqdəki bir əyalət olan Harerdə oranın qubernatorunun oğlu olaraq dünyaya gəlib. Xristian-Pravoslav aristokratiyanın ayaqlanmasıyla ölən əski kral II Menelikin və orta qüvvələrin dəstəkçisi olaraq tanınan dəstəkçisi V İyasu Liul Liy, 2 noyabr 1930-cu ildə aşaraq I. Hayle Selassi adıyla iqtidara gəlmişdir.

Hayle Selassi, 1931-ci il konstitusiyasının, ilk yazılı konstitusiyasının tətbiqi və köləliyin ləğvi də daxil olmaqla, bir sıra siyasi və sosial islahatlar vasitəsilə ölkəni modernləşdirməyə cəhd etmişdi. O, İkinci İtaliya-Efiopiya Müharibəsi zamanı Efiopiyanı müdafiə etmək üçün uğursuz səylərə rəhbərlik etdi,lakin İtaliyanın işğalı dövrünün çox hissəsini Birləşmiş Krallıqda sürgündə keçirdi. 1940-cı ildə Efiopiyada antifaşist mübarizəni koordinasiya etmək üçün İngiltərə-Misir Sudanına səfər etdi və Şərqi Afrika kampaniyasından sonra 1941-ci ildə vətəninə qayıtdı. O, 1950-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası (BMT) tərəfindən yaradılmış Efiopiya və Eritreya Federasiyasını ləğv etdi və ayrılığın qarşısını almaq üçün mübarizə apararkən, Eritreyanı Efiopiyaya bir əyalət kimi birləşdirmişdir.

Hayle Selassi'nin beynəlmiləlçi baxışları Efiopiyanın Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qurucu üzvü olmasına səbəb olmuşdur.1963-cü ildə o, Afrika İttifaqının sələfi olan Afrika Birliyi Təşkilatının yaranmasına rəhbərlik etmiş və onun ilk prezidenti vəzifəsini icra etmişdir. Hayle Selassi-nin Afrika Birliyi Təşkilatı daxilindəki əsl rolu və niyyətləri mübahisə mövzusu olmuşdur; onun Qərbli kapitalist müttəfiqlərinin xeyrinə, “qitə siyasətində amerikapərəst qütb kimi çıxış edərək “Afrika sosializmini” qabaqlamaq cəhdində” OAU-nu daxildən sabotaj etməyə çalışmış ola biləcəyi iddia edilmişdi. 1960-cı illərin əvvəllərində Kvame Nkrumah, Sekou Toure və Əhməd Ben Bella kimi Afrika liderləri sosialist xətti ilə təşkil edilmiş "Afrika Birləşmiş Ştatları"nı nəzərdə tuturdular. Bu fraksiyanın ritorikası anti-Qərb idi və Hayle Selassi bunu əvvəlcədən qurulduğu ittifaqa təhlükə kimi görürdü. Buna görə də o, qrup daxilində daha mötədil mövqeyə təsir göstərməyə çalışmağı öz üzərinə götürmüşdü.

1974-cü ildə tələbələrin, kəndlilərin, şəhər sakinlərinin, tacirlərin, siyasi fəalların, təcrid olunmuş dini və etnik qrupların ,geniş ictimaiyyətin xalq üsyanından sonra o, Marksist-Leninist xunta olan Derg tərəfindən hərbi çevriliş nəticəsində devrildi. 27 avqust 1975-ci ildə Hayle Selassi Derg hərbi zabitləri tərəfindən öldürüldü, bu hadisə 1994-cü ilə qədər açıqlanmadı.

“Rastafarian” hərəkatının fədailəri arasında Hayle Selassi Müqəddəs Kitabın geri dönmüş Məsihi, təcəssüm olunmuş Allah kimi ibadət olunur. Bu fərqliliyə baxmayaraq, o, xristian idi.Efiopiya Pravoslav Kilsəsinin prinsiplərinə və liturgiyasına sadiq idi. Bəzi tarixçilər tərəfindən onun dəyişikliklərinə davamlı olaraq qarşı çıxan torpaq aristokratiyası arasında üsyanları yatırdığına görə tənqid edilmişdir. Bəzi tənqidçilər Efiopiyanın kifayət qədər tez modernləşməməsini də tənqid edirdilər. Onun hakimiyyəti dövründə Harari xalqı təqib edildi və bir çoxu Harari bölgəsini tərk etdi. Onun administrasiyası həm də “Human Rights Watch” kimi insan haqları qrupları tərəfindən avtokratik və qeyri-liberal olaraq tənqid edilir. Bəzi mənbələr onun hakimiyyətinin sonlarına doğru Oromo dilinin təhsil, ictimai nitq və idarəçilikdə qadağan edildiyini iddia etsə də, heç vaxt hər hansı bir dili cinayət hesab edən rəsmi qanun və ya hökumət siyasəti olmamışdı. Hayle Selassi hökuməti bir neçə Amharanı cənub Efiopiyaya köçürdü, burada onlar hökumət idarələrində, məhkəmələrdə və kilsədə xidmət etdilər. 2020-ci ilin iyununda Haçalu Hundessanın ölümündən sonra Hayle Selassinin Londonun Kannizaro parkındakı büstü Oromo etirazçıları tərəfindən dağıdıldı.Hararda imperatorun atası Makonnen Volde Mikaelin təsvir olunduğu atçılıq abidəsi götürüldü.

• Fage, J. D., Roberts, A. D., and Oliver, Roland Anthony. The Cambridge History of Africa: From 1905 to 1940, Volume 7. Cambridge: Press Sindicate of the University of Cambridge. 1994. ISBN 0-521-22505-1.
• Haile Selassie I. My Life and Ethiopia's Progress: The Autobiography of Emperor Haile Selassie I. Translated from Amharic by Edward Ullendorff. New York: Frontline Books, 1999. ISBN 0-948390-40-9
• Paul B. Henze. "The Rise of Haile Selassie: Time of Troubles, Regent, Emperor, Exile" and "Ethiopia in the Modern World: Haile Selassie from Triumph to Tragedy" in Layers of Time: A History of Ethiopia. New York: Palgrave, 2000. ISBN 0-312-22719-1
• Ryszard Kapuściński, The Emperor: Downfall of an Autocrat. 1978. ISBN 0-679-72203-3
• Marcus, Harold G. A History of Ethiopia. London: University of California Press. 1994. səh. 316. ISBN 0-520-22479-5.
• Dread, The Rastafarians of Jamaica, by Joseph Owens ISBN 0-435-98650-3
• Haile Selassie I : Ethiopia's Lion of Judah, 1979, ISBN 0-88229-342-7
• Haile Selassie's war : the Italian-Ethiopian Campaign, 1935–1941, 1984, ISBN 0-394-54222-3
• Haile Selassie, western education, and political revolution in Ethiopia, 2006, ISBN 978-1-934043-20-2

• Ethiopian Treasures – Emperor Haile Selassie I – The Ethiopian Revolution Arxivləşdirilib 2008-12-27 at the Wayback Machine
• Imperial Crown Council of Ethiopia Arxivləşdirilib 2005-02-07 at the Wayback Machine
• Speech to the League of Nations, June 1936 (full text)
• Rare and Unseen: Haile Selassie Arxivləşdirilib 2011-12-13 at the Wayback Machine – slideshow by Life magazine
• Marcus Garvey's prophecy of Haile Selassie I as the returned messiah
• Haile Selassie I and the Italo-Ethiopian war
• Haile Selassie I, the Later Years
• A critical look at the reign of Emperor Haile Selassie I of Ethiopia
• BBC article, memories of his personal servant
• Watch News Reel: His Imperial Majesty, Emperor Haile Selassie I of Ethiopia visits Jamaica, 21 April 1966 Arxivləşdirilib 14 mart 2008 at the Wayback Machine
• Ba Beta Kristiyan Haile Selassie I – The Church of Haile Selassie I
• Haile Selassie I Speaks -Text & Audio- Arxivləşdirilib 2008-05-24 at the Wayback Machine
• "Distressed Negus". Time Magazine. 15 November 1937. 9 October 2007 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 19 January 2010.