 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
En-Merkar — təxminən eramızdan əvvəl 28-ci əsrdə hökm sürən Şumer şəhəri olan Uruk şəhərinin yarı əfsanəvi hökmdarı. Urukun 1-ci sülaləsinin nümayəndəsi. O, Uruk şəhərinin qurulması və 420 illik hakimiyyətinə görə tanınan qədim Sumer hökmdarıdır. Qədim mənbələrə görə, o, Aratta torpağına qarşı bir sıra hücumlar etmiş və yazını icad edən şəxs olaraq tanınır.[1]
| En-Merkar | |
|---|---|
.png) | |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | təq. e. ə. XXXI əsr |
| Vəfat tarixi | təq. e. ə. XXX əsr |
| Fəaliyyəti | hökmdar[d] |
En-Merkarın Urukun qurucusu kimi ənənəsi Jemdet Nasr dövrünə (3100-2900 İ.Ə.) aid edilir. "Hökmdar siyahısı"na görə, Meskiaqqaşerin oğlu və varisidir. Şumer dastanları onu Utunun oğlu adlandırır. Bu "Hökmdar siyahısı"nda atasına verilən eyni epitetdir. En-Merkar erkən Şumerin ən görkəmli simalarından biri olub. Nippur "Hökmdar siyahısı"da qeyd edilir ki; "Uruku tikən Uruk padşahı Meskiaqqaşerin oğlu En-Merkar padşah oldu və 420 il padşahlıq etdi". Siyahıda deyilir ki, En-Merkar "Uruku quran" idi, yəni onun rəhbərliyi altında "E-Ana" məbəd kompleksi ətrafında daimi yaşayış məntəqəsi yarandı. Bəlkə də bu səbəbdən En-Merkar Şumer miflərinin ən sevimli qəhrəmanlarından birinə çevrilib. O, "Hökmdar siyahısı"da lugal (padşah), dastanda isə en (baş kahin) adlandırılır.[2][3]
"Hökmdar siyahısı"da bütün erkən Şumer padşahları kimi, onun hökmranlığının 420 il (bəzi nüsxələrdə hətta 900 ildən çox) ağlasığmaz bir müddətə davam etdiyi yazılır. Bu siyahının iki dilli nüsxəsi Nineviyada tapılıb. En-Merkarın ilahi nəslə aid olduğu söylənsə də, o, varisləri olan Lugalbanda və Gilqameş kimi tanrılaşdırılmayıb. En-Merkar yalnız Urukun qurucusu və ilk hökmdarı kimi xatırlanıb.[4][5]
En-Merkarın əfsanəvi Aratta şəhəri üzərində hökmranlıq qazanmasının müxtəlif yollarını izah edən dörd nəsr şeirindən ibarət, bir qrup sumer dastanı mövcuddur.Qeyd edək ki, Aratta tayfa ittifaqı ilə bağlı (e.ə. III minilliyin I yarısı) ilkin məlumatı elə şumer dastanları verir. Bu mixi yazılı dastanlar En-Merkarın hakimiyyətindən də bəhs edir. Bu mixi yazılı dörd dastanlar aşağıdakılardırː
Əfsanələrə görə Uruk (Şumer şəhər dövləti) ilə Aratta arasında əlaqələr gah düşmənçilik, gah dinc, gah dostluq xarakteri daşıyır.[10] En-Merkar (Uruk hökmdarı) Arattanın Uruka tabe olmasını tələb edir. Aratta hökmdarı da öz növbəsində Uruku Arattaya tabe etmək üçün tədbirlər görür. Lakin sami tayfaları Uruk şəhərini mühasirə edən zaman En-Merkar hərbi yardım almaq üçün Aratta hökmdarına müraciət edir. Şumerlər Uruk şəhərindəki məbədləri bərpa etmək üçün tikinti materiallarına, qiymətli metal və daşlara ehtiyac duyurdular. Uruk hökmdarı En-Merkar bu materialların Arattadan gətirilməsini istəyirdi. O, Aratta hökmdarı ilə yazışmalar aparır, qasidlər göndərir və hətta bu ölkəyə səfər edir.
Şumerlə Aratta arasında bəzən siyasi rəqabət güclənirdi. Aratta hökmdarı En-Sukuşsiranna En-Merkardan onu ali hakim kimi tanımasını tələb edir.[11] En-Merkar isə ona əks tələb göndərir. Belə olduqda En-Sukuşsiranna şuranı toplayır. Şura üzvləri ona En-Merkara tabe olmağı məsləhət görürlər. Aratta hökmdarı bu təklifi rədd edir və kahini Urqirunnunanı Uruku tutmağa göndərir. Lakin son məqamda kahin məğlub olur. Buna baxmayaraq yəqin ki, En-Merkar Arattaya bir müttəfiq kimi baxırdı. Sami tayfaları Şumeri narahat edən zaman o, məhz Aratta hökmdarından kömək diləmiş və bu məqsədlə Arattaya Luqalbandanı göndərmişdi.
Şumer-Aratta əlaqələri "En-Merkar və Aratta hökmdarı" dastanında nisbətən geniş əks olunmuşdur. En-Merkar Aratta hökmdarına qasidlə xəbər göndərir ki, o, Şumerə tabe olsun və məbəd tikintisi üçün material göndərsin. Əvəzində En-Merkar Arattaya taxıl göndərəcəyini vəd edir. Aratta hökmdarı Şumerə tabe olmaq tələbinə qarşı qasidə belə cavab verir:
|
Mən ali kahinəm, təmiz əl (ilahə İnanna) tərəfindən təyin olunmuşam... Xoş sifət İnanna həqiqətən məni Arattaya, "saf ənənələr ölkəsinə" gətirdi, məni sanki böyük darvaza kimi, dağlarda onun önünə qoydu. Məgər Aratta Uruka tabe ola bilərmi? Aratta Uruka boyun əyməyəcəkdir! | 
|
Qasid En-Merkarın adından Aratta hökmdarına hədə-qorxu gəlir:
|
|
"Qasid, Arattanın ali kahininə de ki, onun şəhərinin (əhalisini) vəhşi göyərçinlər kimi, ağacdan hürküdərəm, onları quş kimi yuvada tutaram, satılmış (qul) kimi mən onu öldürərəm, dağılmış şəhər kimi onun toz-torpağını yığaram. Arattanın əhalisini Engi (şumerlərin müdriklik və yeraltı sular tanrısı) lənətə gətirmişdir... Ona (Arattaya) qarşı İnanna hiddətlənmişdir. |
|
Aratta hökmdarı En-Merkarın hədələrinə məhəl qoymadı və qasid vasitəsilə onunla mübahisəyə girişdi, münaqişəni sülh yolu ilə həll etmək istədi. Aratta hökmdarı qasidə cavab verdi ki, "Arattada göz yaşə çilənir, su burulur, un tökülür, ölkədə qurbankəsmə, dua, ibadət vardır, nə beş adam, nə on adam (yəni çox adam) vardır. Uruk necə dağlara qarşı çıxış edə bilər? Sənin ağan silaha sarılmaq istəyir, mən isə təkbətək vuruşmağa (yaxud mübahisəyə) çağırıram". Aratta hökmdarı ölkənin məharətindən, qəhrəmanlığından danışır, onu dağlara qaranlıq yayan axşam şəfəqinə, üzü parıltı ilə dolu olan və göyə qalxan aya, dağlara çəpər olan ağaclara bənzədir və En-Merkardan taxıl göndərməsini tələb edir. Eyni zamanda En-Merkar tələb edir ki, Aratta hökmdarı onun yanına gəlsin, sonuncu isə En-Merkarın Arattaya gəlməsini təklif edir:
|
|
O, torbaları ayırdı, içini taxıl ilə doldurdu... Yükü eşşəklərə yüklədikdən sonra ağa, müdrik kahin, Uruk şəhərinin ali hökmdarı, Kulabın (Urukun dini məhəlləsi) ali kahini Aratta yolu ilə taxılı göndərdi. Adamlar qarışqa kimi torpağın dəlik-deşiyindən çıxıb Arattaya getdilər. Ali hökmdar Arattaya, özgə ölkəsinə gedən qasidə dedi: "Qasid! Arattanın ali hökmdarına de ki,... lacivərdi bir ağac kimi qoy əlinə alsın, Arattanın ali hökmdarı qoy mənim yanıma gəlsin. |
|
En-Merkar qarşıya Arattanı siyasi cəhətdən Uruka tabe etmək məqsədini qoymuşdu. Aratta hökmdarı sonralar lacivərdi və digər materialları İkiçayarasına göndərdi, lakin onun itaətkarı olması tələbinə məhəl qoymadı.
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|