. Sevgim.az

Tedqiqat Istirakcisi - Wikipedia - Sevgim.az

Ana Səhifə - Tedqiqat Istirakcisi

Tədqiqat iştirakçısı, həmçinin insan subyekti və ya eksperiment, sınaq və ya tədqiqat iştirakçısı və ya subyekti — insan subyektlərinin tədqiqatında könüllü olaraq iştirak edən və məlumatlı razılıq verdikdən sonra tədqiqatın obyekti olan şəxs. Tədqiqat iştirakçısı məlumatlı razılıq verə bilməyən şəxslərdən — məsələn, uşaqlar, körpələr və heyvanlardan — fərqlənir. Belə şəxslərə üstünlük təşkil edən termin subyektlərdir.[1]

Mündəricat

  • 1 Hüquqlar
  • 2 Terminologiya
  • 3 Problemlər
  • 4 Tarixi
  • 5 İstinadlar
  • 6 Ədəbiyyat
  • 7 Xarici keçidlər

Hüquqlar

redaktə

Müasir tədqiqat etikası normalarına və Helsinki Bəyannaməsinə uyğun olaraq, insan subyektlərinin tədqiqatını aparan tədqiqatçılar tədqiqat iştirakçılarına müəyyən hüquqlar təqdim etməlidirlər.[2] Tədqiqat iştirakçıları aşağıdakıları gözləyə bilərlər:

  • faydalılıq prinsipinin tətbiqi
  • tədqiqat ədaləti
  • şəxsi hörmətin təmin edilməsi
  • tədqiqat iştirakçılarının məxfiliyi
  • məlumatlandırılma hüququ
  • əsassız təhlükələrdən qorunma

Terminologiya

redaktə

Termin seçimində (iştirakçı, subyekt, pasiyent, nəzarət, cavab verən) bir neçə ümumi yanaşma mövcuddur:

  • Elmi nəşrlərdə bir çox ekspertlər subyekt sözünün bəzi oxucular üçün məhdud muxtariyyət çağırışlarını ehtiva etdiyini düşündükləri üçün iştirakçı terminini üstün tuturlar. İştirakçı isə aktiv razılıq, iştirak və məlumatlılıq mənasını verir.
  • Retrospektiv tədqiqatlarda, məsələn, xəstə sənədlərinin nəzərdən keçirilməsi tipli tədqiqatlarda, iştirakçı sözü uyğun olmaya bilər, çünki həmin şəxslər tədqiqatda aktiv iştirak etmirlər (və bəzən bu konkret tədqiqatdan xəbərsiz olurlar, baxmayaraq ki, məlumatlarının anonimləşdirildiyi halda tədqiqatlara daxil edilməsinə əvvəlcədən razılıq veriblər). Belə hallarda subyekt sözünü iştirakçı ilə əvəzləmək yalnız şərti olaraq məqsədəuyğundur. Əgər həmin şəxslər həqiqətən pasiyent olublarsa, pasiyent sözü daha uyğun ola bilər.
  • Bütün iştirakçılar pasiyent olmur. Bəziləri sağlam nəzarət subyektləri olur. Bəzi tədqiqat dizaynlarında bütün iştirakçılar pasiyent olur, digərlərində isə yalnız bəziləri. Buna görə də subyekt sözünü pasiyentlə əvəzləmək də şərti olaraq mümkündür.
  • Hadisə xəstəliyin nümunəsidir. Pasiyent isə insandır. Pasiyentlər hadisə deyil. Yazıda bu fərqə diqqət yetirilməlidir. Məsələn, melanoma diaqnozu olan 55 yaşlı pasiyent — 55 yaşlı melanoma hadisəsi deyil.
  • Xüsusilə hadisə-nəzarət tədqiqatında bu fərqlər çox rast gəlinir. Nəzarət qrupunun iştirakçılarına nəzarətlər demək qəbul ediləndirsə də, hadisə qrupunun iştirakçılarına hadisələr demək düzgün sayılmır. Bunun əvəzinə hadisə iştirakçıları termini, paralel olaraq isə nəzarət iştirakçıları ifadəsi istifadə olunur.
  • Sorğu metodologiyasında tədqiqat iştirakçıları adətən cavab verənlər adlanır.[3][4][5][6]
  • Keyfiyyət yönümlü tədqiqatlarda tədqiqat iştirakçıları, məsələn, fokus qrup iştirakçıları olaraq adlandırılır.[6]

Sosial alimlər vurğulayırlar ki, istifadə olunan terminologiya tədqiqatçıların iştirakçılara necə yanaşdıqlarını və onlara göstərilən hörməti formalaşdırır.[7]

Problemlər

redaktə

Tədqiqat iştirakçılarına ödəniş verilməsi məsələsi ekspertlər arasında müxtəlif yanaşmaların mövcud olduğu mübahisəli mövzudur.[8]

Tarixi

redaktə

1998-ci ildə The BMJ insanlara "subyektlər" deyil, "iştirakçılar" kimi müraciət etməyə dair siyasət qəbul etdi.[9] Bu qərarın məqsədi insanlara daha çox hörmət göstərmək idi.[9] Bundan əvvəl isə bir çox tədqiqat təşkilatları da bu dəyişikliyi etməyi düşünmüşdülər.[10]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ American Psychological Association. (2020). Publication manual of the American Psychological Association (7th. ed.).
  2. ↑ Coleman, Carl H. The ethics and regulation of research with human subjects. Newark, NJ: LexisNexis. 2005. ISBN 978-1583607985.
  3. ↑ Merton, Robert. "The focussed interview and focus groups continuities and discontinuities". Public Opinion Quarterly. 51 (4). January 1, 1987: 550–566.
  4. ↑ Cook, Sarah L.; Sha, Mandy. "Technology options for engaging respondents in self-administered questionnaires and remote interviewing". RTI Press (ingilis). 2016-03-15. doi:10.3768/rtipress.2016.op.0026.1603.
  5. ↑ Lavrakas, Paul. Respondent // Lavrakas, Paul (redaktor). Encyclopedia of Survey Research Methods. Sage Publishing. 2008. doi:10.4135/9781412963947. ISBN 9781412918084.
  6. ↑ 1 2 Sha, Mandy. "Multilingual Research for Interviewer Doorstep Messages". Census Working Papers. US Census Bureau (RSM2018–08). April 2, 2018.
  7. ↑ Agboka, Godwin Y. ""Subjects" in and of Research: Decolonizing Oppressive Rhetorical Practices in Technical Communication Research". Journal of Technical Writing and Communication. 51 (2). 23 January 2020: 159–174. doi:10.1177/0047281620901484.
  8. ↑ Belfrage, Sara. "Exploitative, irresistible, and coercive offers: why research participants should be paid well or not at all". Journal of Global Ethics. 12 (1). 2 January 2016: 69–86. doi:10.1080/17449626.2016.1150318.
  9. ↑ 1 2 Boynton, PM. "People should participate in, not be subjects of, research". BMJ (Clinical Research Ed.). 317 (7171). 28 November 1998: 1521. doi:10.1136/bmj.317.7171.1521a. PMC 1114348. PMID 9831590.
  10. ↑ Chalmers, I. "People are "participants" in research. Further suggestions for other terms to describe "participants" are needed". BMJ (Clinical Research Ed.). 318 (7191). 24 April 1999: 1141. doi:10.1136/bmj.318.7191.1141a. PMC 1115535. PMID 10213744.

Ədəbiyyat

redaktə
  • Speid, Lorna. Clinical trials : what patients and healthy volunteers need to know. Oxford: Oxford University Press. 2010. ISBN 978-0199734160.. This is a layman guide to research participant rights.

Xarici keçidlər

redaktə
  • explanation of rights from the United States government
  • example list of rights from Yale University
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Tədqiqat_iştirakçısı&oldid=8251849"
SEVGIM.AZ