 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Süleyman bəy Zülqədər (türk. Süleyman Bey; v. 1454) — 1442-ci ildən vəfatına qədər Anadolunun cənubunda yerləşən Zülqədəroğulları bəyliyinin hökmdarı. O, atası Nasirəddin Məhəmməd bəyin (hökmdarlığı: 1399–1442) dövründə Kayseri valisi kimi xidmət etmişdir. Süleyman bəyin hakimiyyəti nisbətən sakit keçmişdir. Onun hakimiyyəti dövründə əldə etdiyi ən böyük nailiyyəti öz qızlarının Zülqədəroğulları bəyliyinin aralarında bufer zona kimi rol oynadığı iki böyük gücün hökmdarları – Osmanlı sultanı II Mehmed (hökmdarlığı: 1444–1446, 1451–1481) və Məmlük sultanı Seyfəddin Çaxmaq (hökmdarlığı: 1438–1453) ilə siyasi evliliklərini təşkil etməsi olmuşdur. Hakimiyyətinin sonlarına yaxın Süleyman bəy Ağqoyunluların daxili mübarizəsinə qarışmış, bu münaqişədən sonra Bayandurlar sülaləsinin bəzi üzvləri onun himayəsinə sığınmışdır. Münaqişənin bitməsindən sonra Süleyman bəy Çəmişgəzəyin uğursuz mühasirəsinə rəhbərlik etmişdir. Onun çoxsaylı övladları olmuş, onlardan dördü ardıcıl olaraq dövləti idarə etmişdir. Süleyman bəydən sonra taxta Məlik Arslan bəy (hökmdarlığı: 1454–1466) keçmişdir.
| Süleyman bəy Zülqədər | |
|---|---|
| oktyabr 1442 – 28 avqust 1454 | |
| Əvvəlki | Nasirəddin Məhəmməd bəy |
| Sonrakı | Məlik Arslan bəy |
| ? – iyul 1435 | |
| Əvvəlki | naməlum |
| Sonrakı | birbaşa Məmlük nəzarəti[a] |
| 1436/1437 – oktyabr 1442 | |
| Əvvəlki | birbaşa Məmlük nəzarəti |
| Sonrakı | naməlum |
| Şəxsi məlumatlar | |
| Vəfat tarixi | 1454 |
| Atası | Nasirəddin Məhəmməd bəy Zülqədər |
| Anası | Xədicə xatun |
| Uşaqları |
Məlik Arslan Şahbudaq Məlikmüzəffər Şahsuvar Əlaüddövlə Bozqurd Əbdülrəzzaq İsa Xüdadad Moğolbəy Yunus Salman Ərdivanə Yəhya Misir Xatun Sitti-Mükrimə Xatun Seyfəddin Çaxmağın yoldaşı Digər naməlum iki qız |
Zülqədəroğulları bəyliyi Anadolunun cənubi və Suriyanın şimalında yerli türkman ağası Zeynəddin Qaraca bəy (hökmdarlığı: 1337–1353) tərəfindən Məmlük sultanlığının vassalı kimi qurulmuşdur. Qaraca bəy sonda Məmlüklərə qarşı üsyan qaldırmış və 1353-cü ildə edam edilmişdir. Zülqədəroğulları ilə Məmlüklər arasında münaqişə onun oğulları Qarsəddin Xəlil bəy (hökmdarlığı: 1353–1386) və Şaban Sülü Sevdi bəyin (hökmdarlığı: 1386–1398) dövründə davam etmiş, hər ikisi Məmlük sultanı Bərkukun (hökmdarlığı: 1382–1389, 1390–1399) əmri ilə sui-qəsd nəticəsində öldürülmüşdür.[1]
Süleyman bəy Anadolu hökmdarı Qazi Bürhanəddinin qızı Xədicə xatun və beşinci Zülqədəroğulları bəyi Nasirəddin Məhəmməd bəyin (hökmdarlığı: 1399–1442) oğlu olaraq anadan olmuşdur. Məhəmməd bəy öz hakimiyyəti dövründə Osmanlı dövləti və Məmlük sultanlığı ilə dostluq münasibətləri qurmağa çalışmışdı.[1] Nasirəddin Məhəmməd bəyin Osmanlı şahzadəsi Mehmed Çələbiyə Osmanlıda taxt-tac mübarizəsi (1402–1413) dövründə dəstək verməsi nəticəsində Süleyman bəy 1413-cü ilin yazında Rumelidə Mehmed Çələbinin rəqibi qardaşı Musa Çələbiyə qarşı döyüşündə iştirak etmişdir. Atasının 1419-cu ilin aprelində Məmlüklərin Qaramanoğulları bəyliyinə qarşı səfərində Zülqədəroğullarının iştirak etməsinə görə mükafat olaraq Kayseri üzərində nəzarəti əldə etməsindən sonra Süleyman bəy bu şəhəri idarə etmişdir. 1435-ci ildə Qaramanoğulları bəyliyi Məmlüklərlə şəhərin nəzarətini geri qaytarmaq üçün danışıqlar aparmağa çalışmışdılar. Süleyman bəyin anası Xədicə xatunun Qahirədə fəaliyyət göstərən diplomatik missiyası Kayseri şəhərinin itirilməsinin qarşısını almaqda uğurlu olmuşdur, lakin Qaramanoğulları və Ramazanoğulları bəylikləri birləşərək 1435-ci ilin iyulunda şəhəri ələ keçirmişdilər. Atasının xahişi ilə Süleyman Çanaqqala şəhərinə getmiş, burada qısa müddətə iqamət edən Osmanlı sultanı II Murad (hökmdarlığı: 1421–1444, 1446–1451) daxili çəkişmələrdə olan Qaramanoğulları bəyliyindən Kayseri şəhərini geri almaq üçün hərbi dəstək vermişdir.[2] Odur ki, II Murad özü Zülqədəroğulları bəyliyinin şahzadəsi və Süleyman bəyin bacısı Əminə Xatunun övladı idi.[3] Süleyman bəy 1436-cı ilin sonu və ya 1437-ci ilin əvvəlində şəhəri geri almağa nail olmuşdur.[1]
Süleyman bəy atasının 1442-ci ilin oktyabrında vəfat etməsindən sonra taxta çıxmışdır.[4][5] O, bu dövrdə idarəçilik baxımından artıq kifayət qədər təcrübəli idi[6] və onun hakimiyyəti böyük təhdidlərdən azad olmuşdu.[1] Süleyman bəy atasının Osmanlı dövləti və Məmlük sultanlığı ilə əlaqələri möhkəmləndirmək siyasətini evlilik və digər vasitələrlə davam etdirmişdir.[6] Qaramanoğulları bəyliyi və Osmanlı dövlətinin şərq sərhədlərinə təhdid yaradan Qaraqoyunlular dövlətinə qarşı müttəfiq qazanmaq məqsədilə[7] II Murad öz vəziri Xəlil Paşa ilə məsləhətləşmiş və Süleyman bəyin beş qızından birini öz varisi, sonradan onun yerinə keçəcək Mehmed (hökmdarlığı: 1444–1446, 1451–1481) ilə evləndirmək üçün Əlbistana elçi göndərmişdir.[5][8] Sitti-Mükrimə Xatunun Mehmed ilə toyu 1450-ci ilin noyabr-dekabr aylarında iki ay davam etmişdir. Cəhiz ödənişi Osmanlı valiləri və onların həyat yoldaşlarından ibarət kortej tərəfindən Əlbistana gətirilmişdir. II Murad öz ərazisindəki qazıları, üləmanı, şairləri və başqalarını toya dəvət etmişdir.[6] Süleyman bəyin bacısı, Məmlük sultanı Seyfəddin Çaxmağın (hökmdarlığı: 1438–1453) həyat yoldaşı 1449-cu ilin aprelində taun xəstəliyinə yoluxaraq vəfat etmişdi, buna görə Süleyman bəy öz qızını Çaxmaq ilə evləndirmişdir. İki qızını o dövrdə sülh içində olan qonşu böyük güclərin hökmdarları ilə evləndirmiş olan Süleyman bəy nəticədə bəyliyin qərb sərhədində yerləşən Qaramanoğulları bəyliyi, həmçinin şərq sərhədində yerləşən Qaraqoyunlular və Ağqoyunlular dövlətlərinə qarşı qorunma təmin etmişdir.[7]
,_fol._2v.jpg)
1450-ci ilə qədər Ağqoyunlu tayfa başçısı Müizəddin Cahangir bəy (hökmdarlığı: 1444–1454) öz yaxın qohumları və digər Ağqoyunlu ağaları ilə ciddi çəkişmələr yaşayırdı. Bu daxili münaqişələr səbəbindən Qaraqoyunlular dövlətinin sultanı Müzəffərəddin Cahanşahın (hökmdarlığı: 1438–1467) əmisi Qasım bəy Cahangirə dəstək olmaq üçün onu öz sarayında gizlətmişdi. Həmçinin, Qaraqoyunlu əyanlarının bəziləri Cahanşaha müraciət edərək Cahangirə qarşı yardım istəmişdilər. Cahanşah Cahangiri təqib etdiyi dövrdə, 1451-ci ilin oktyabrında Məmlük sultanı Seyfəddin Çaxmaq Süleyman bəydən tələb etmişdi ki, Cahangirin Suriyaya qaçmasına imkan verməsin, lakin Məmlük hökmdarının bu əmrinə baxmayaraq, Süleyman bəy və onun tabeliyindəki bəzi valilər gizli şəkildə həm Cahanşaha, həm də onun qardaşı – gələcək Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənə (hökmdarlığı: 1452–1478) dəstək vermişdilər. Cahanşah Harput şəhərinə qədər irəliləmiş, onun qüvvələrinin bir hissəsi isə Fərat çayını keçərək Malatyaya yönəlmişdi. Onların məqsədi Zülqədəroğulları bəyliyinin Ağqoyunlulara yardım etməsinin qarşısını almaq idi. Bu vəziyyət Məmlük sultanını narahat etmişdir və o, kürəkəni Süleyman bəyə kömək göstərmək üçün Suriyada xidmət edən bütün Məmlük valilərinə göstəriş vermişdir. Cahanşah Məmlüklər ilə münasibətlərin pozulmasından ehtiyat edərək Zülqədəroğulları bəyliyinə qarşı hərbi əməliyyatdan imtina etmişdir. Bundan əlavə, Teymuri hökmdarı Əbülqasım Babur Mirzənin təhlükəli fəaliyyəti də vəziyyəti çətinləşdirmişdi. Nəticədə, Cahanşah 1452-ci ildə Cahangir ilə sülh bağlamağa məcbur qalmışdır.[9]
Ağqoyunlu–Qaraqoyunlu münaqişəsinin bitməsindən sonra Süleyman bəy otuz min nəfərlik ordu ilə Çəmişgəzəyə yürüş etmişdir. Onun məqsədi Qobrak və Vibrak qalalarının nəzarətini ələ keçirmək üçün yarışan kürd ağası Şeyx Həsəni ram etmək və beləliklə, Zülqədəroğulları bəyliyinin şərq sərhədlərini möhkəmləndirmək idi. Süleyman bəy şəhəri mühasirəyə almışdır, lakin nəticədə uğursuz olmuşdur və o, Harputa geri çəkilməyə məcbur qalmışdır. Son illərində Süleyman bəy kökəlmişdi və artıq at belinə minə bilmirdi. O, 28 avqust 1454-cü ildə vəfat etmişdir. Onun geniş hərəmindən olan bir çox övladı var idi, lakin nəticədə taxt-tac onun oğlu Məlik Arslan bəyə (hökmdarlığı: 1454–1466) keçmişdir.[10] Süleyman bəy Maraş şəhərində yerləşən ən böyük məscid olan Ulu məscid də daxil olmaqla bəzi memarlıq irsi qoymuşdur.[1]
Süleyman bəyin geniş hərəmi və çoxlu övladı var idi.[10][11] Onun oğulları arasında Məlik Arslan, Şahbudaq, Məlikmüzəffər Şahsuvar, Əlaüddövlə Bozqurd, Əbdülrəzzaq, İsa, Xüdasad, Moğolbəy, Yunus, Salman, Ərdivanə, Yəhya var idi.[1]
Onun ən azı beş qızı var idi.[6] Onlardan Misir Xatun, Osmanlı imperiyasının sultanı II Mehmedin yoldaşı Sitti-Mükrimə Xatun və Məmlük sultanı Seyfəddin Çaxmağın yoldaşı məlumdur.[1]
Sitti-Mükrimə Xatunun taxta çıxdığı zaman onu sonradan vəfat etdiyi Ədirnədə tərk edən II Mehmed ilə evliliyindən uşaq dünyaya gətirmədiyi güman edilir.[12]
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|