 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Praqanın Körpə İsası (çex. Pražské Jezulátko; isp. Niño Jesús de Praga) — XVI əsrdə İspaniyada düzəldilmiş Körpə İsanın mumla örtülmüş taxta heykəli. Hal-hazırda Çexiya Respublikasının Praqa şəhərində, Malá Strana rayonunda, Karmelitská 9 ünvanındakı Ayaqyalın Karmelitlər ordeninə məxsus Qalib Məryəm Ana kilsəsində nümayiş etdirilir.
| Praqanın Körpə İsası | |
|---|---|
| Pražské Jezulátko | |
.jpg) | |
 | |
| Ölkə | Çexiya Respublikası |
| Yerləşir | Praqa |
| Ünvan | Praqa, Malá Strana, Karmelitská, 9 |
| Metro | Malostranská |
| Layihə müəllifi | naməlum |
| Heykəltaraş | naməlum |
| Memar | naməlum |
| Sifarişçi | Avilalı Tereza |
| Hündürlüyü | 47 sm. |
| Həsr olunub | İsa Məsih |
| Material | taxta, mum |
| Saxlanıldığı yer | Praqa, Qalib Məryəm Ana kilsəsi |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Dini rəvayətlərə görə ilk dəfə 1556-cı ildə üzə çıxan bu heykəl Avilalı Terezaya (Karmelitlər ordenini yaratmış qadın) məxsus olmuş, sonradan 1628-ci ildə şahzadə Poliksena Lobkoviç tərəfindən Karmelit kilsəsinin yoxsul keşişlərinə hədiyyə edilmişdir.
Karmelit kilsəsi rahibələri heykəli İmperator reqaliyasına uyğun başında qızıl tacla bahalı parçadan tikilmiş mantiya geyindirərərk dəbdəbəli obrazda nümayiş etdirirlər. Körpə İsa heykəli sol əlində xaç tutur, onun sağ əli xeyir-dua jesti ilə qaldırılır. Heykəlin düzəldilməsinin 100 illiyi, həmçinin 1655-ci ildə Praqa yepiskopunun tacqoyma mərasimindən bu günə kimi hər il Milad bayramında və may ayının ilk bazar günü ona səcdə edilir.
Körpə İsa heykəlinin mənşəyi dəqiq məlum deyil, lakin tarixi mənbələrdə hazırda İspaniyanın Asturiya muxtar bölgəsində yerləşən Santa Maria de la Valbonna Sistersiya monastırında saxlanılan sağ əlində quş tutan Müqəddəs Uşağın 48 santimetrlik (19 düymə) heykəli haqda qeydlər yer alıb. İspaniyadakı heykəl 1340-cı ildə düzəldilmişdir. Orta əsrlərdə buna bənzər bir çox heykəllər Avropanın tanınmış heykəltəraşları tərəfindən oyularaq düzəldilmişdir. Erkən orta əsərlərdə quş - insan qəlbini və ya Müqəddəs Ruhu simvolizə edirdi. Həmin dövrdə Müqəddəs Körpə heykəlləri dövrün aristokratik dəbini əks etdirən imperator geyimində olurdular.[1]
Əfsanələrin birində Kordova ilə Sevilya arasında tərk edilmiş bir monastırda hansısa rahibin ona dua etməyi əmr edən kiçik oğlan uşağını gördüyü deyilir. Rahib bir neçə saat dua etdikdən sonra həmin uşağın heykəlini düzəltmişdir, deyirlər.
Habsburqlar sülaləsi 1526-cı ildə Bohemiya Krallığını idarə etməyə başladıqdan sonra İspaniya ilə sıx əlaqələr qurmuşlar. Bu heykəl ilk dəfə 1556-cı ildə Мariya Maksimiliana Manrikes de Lara-i-Mendosa çex zadəganı II Vratislav Pernşteynə ərə gəldikdən sonra aşkar edilmişdir. Lobkoviç ailəsinin rəvayətinə görə bu heykəli Mariyanın anası donya İzabellaya Avilalı Terezanın özü toy hədiyyəsi olaraq hədiyyə etmişdir.[2] O da öz növbəsində heykəli 1587-ci ildə qızı Poliksena Lobkoviç ərə gedərkən toy hədiyyəsi olaraq ona hədiyyə etmişdir. 1628-ci ildə isə şahzadə Poliksena Lobkoviç Körpə İsa heykəlini Ayaqyalın Karmelitlər (Ağ Qardaşlar) ordeninin yoxsul rahiblərinə bağışlamışdır. Deyilənə görə, şahzadə Poliksena onu təqdim edərkən belə söyləyibmiş: "Möhtərəm atalar, mən sizə ən qiymətli xəzinəmi gətirirəm. Buna hörmət etsəniz heç vaxt kasıb olmayacaqsınız." [3]
Bundan sonra heykəl Praqada Qalib Məryəm Ana monastırının ibadətgahında nümayiş etdirilmiş və gündə iki dəfə Körpə İsaya xüsusi dualar edilmişdir. Karmelit monastırında yaşayan yeniyetmələr Körpə İsanın hüzurunda yoxsulluq andı içmişlər. Karmelitlərin dindarlığını və ehtiyaclarını öyrəndikdən sonra Habsburq imperatoru II Ferdinand onlara 2000 florin və aylıq təqaüd ayırmışdır.[4]
1630-cu ildə karmelitlər kilsəsinin apostolluğu Münhenə köçürülmüşdür. Otuzillik müharibənin Bohemiyada yaratdığı qarışıqlıqdan sonra heykələ ehtiram dayandırılmışdır. 15 noyabr 1631-ci ildə İsveç kralı II Qustav Adolfun ordusu Bohemiyanın paytaxtını ələ keçirmiş, karmelit monastrını talan etmiş və Körpə İsanın heykəli qurbangahın arxasındakı zibilliyə atılmışdır. Bir müddət heykəlin yerləşdiyi kilsə hərbi xəstəxanaya çevrilmişdir.[5] Altı ildən sonra, 1637-ci ildə Kiril Ata (Lüksemburqlu Nikolaus Şokvayler və ya Şovilerq) bu heykəli qolları qırıq vəziyyətdə tapmışdır. Kiril Atanın dua edərkən belə bir səs eşitdiyi deyilir: "Mənə yazığınız gəlsin, mən də sizə rəhm edərəm. Əllərimi mənə qaytarın, mən də sizə əmin-amanlıq gətirim. Mənə nə qədər hörmət etsəniz, bir o qədər çox sizə xeyir-dua edərəm." Bundan sonra Kiril Ata heykəli təmir etmişdir.[6]
O vaxtdan heykəl Praqada qalmış və dünyanın hər yerindən bir çox möminləri Müqəddəs Körpəyə hörmət etməyə cəlb etmişdir. Körpə İsaya dua edənlərin çoxu ondan lütf, xeyir-dua və şəfalar diləyirlər.[7]
Bir çox katolik kilsələrində nümayiş etdirilən Körpə İsa heykəllərində bu sitata rast gəlinir: "Mənə nə qədər çox hörmət etsəniz, sizə bir o qədər çox xeyir-dua verərəm." [8]
1739-cu ildə Avstriya əyalətinin karmelitləri adi apostolluqdan çıxaraq xüsusi ehtiram statusu almışlar və 1741-ci ildə heykəl apostol kilsəsi istiqamətində Praqadakı Qalib Məryəm Ana kilsəsinə köçürülmüşdür.
Körpə İsa heykəlinin nüsxələri 1680-ci ildə Polşaya gətirilmiş və şüşə arxasında saxlanılmışdır. Polşa və Bohemiyada bu heykəl çox məşhur olmuşdur.[9][10] XVII əsrdə kilsədə aparılan islahatlar nəticəsində Müqəddəs Körpə heykəli Cənubi Afrika, Avstraliya, Karib hövzəsi, Tayland və Şri-Lankadakı xristian icmaları arasında yayılmağa başlamışdır.[11]
1961-ci ilin 1 avqust tarixində heykəli kilsədən oğurlamışlar. Cinayətin üstü sonradan açılsa da, onun hansı şəraitdə və necə baş verməsi hələ də qaranlıq olaraq qalmaqdadır.[12]
Heykəl 48 santimetr hündürlüyündə körpə İsanı təsvir edir. O, ağacdan oyularaq kətanla örtülmüşdür. Heykəlin səthi rəngli mumdan qəliblənmişdir.[13] Mumun səthi olduqca kövrək olduğundan, onu qorumaq üçün beldən aşağı hissəsini gümüş qutuya bağlamışlar.[14]
Təxminən 1788-ci ildə heykəlin qaldırılmış sağ əlindəki iki barmağına üzük taxılmışdır. Bu, çex zadəgan ailəsinin qızının sağalmasına görə etdiyi minnətdarlıq hədiyyəsidir. Bəzi mənbələrdə göstərilir ki, heykəlin əvvəlki pariki ağ rəngdə olmuşdur. Rokoko dövründə ona yeni parik düzəltmişlər.[15]
Bohemiya qrafı Bernhard İqnats Borzita fon Martineç 1655-ci ildə ilk dəfə olaraq Körpə İsa heykəli üçün tac düzəltdirmişdir, lakin ehtimal olunur ki, o, itmişdir. Hazırda heykəlin başındakı tac 1810-1820-ci illərdə hazırlanıb. Bu tacdan başqa 1767-ci ildə hazırlanmış başqa bir tac da mövcuddur. Hər iki tac Praqa zərgərləri tərəfindən hazırlanmışdır. Heykəl çox zərif olduğundan tac birbaşa onun başına taxılmır, Körpə İsanın başının üstündən ayrıca asılaraq bərkidilir.
2009-cu ildə Praqaya səfəri zamanı Roma Papası XVI Benedikt heykələ yeni tac bağışlamışdır.[16]
Körpə İsa heykəlinə xeyirxah insanlar tərəfindən bir neçə bahalı, naxışlı paltarlar hədiyyə edilmişdir. Onların arasında İmperatriça Mariya Tereza və Avstriya İmperatoru III Ferdinandın hədiyyə etdikləri geyimlər də var. Kolleksiyanın ən diqqətəlayiq geyimi sincab xəzi ilə bəzədilmiş mantiyadır. Onu Pasxa bayramından sonrakı ilk bazar günü, 4 aprel 1655-ci ildə Praqa arxiyepiskopu Ernst Adalbert fon Harraxın tacqoyma mərasiminin ildönümündə heykələ geyindirmişlər.
1713-cü ildən liturgiya normalarına uyğun olaraq heykəlin geyimini dəyişməyə başlamışlar. Körpə İsanın digər bahalı geyimləri arasında müxtəlif qiymətli daşlarla bəzədilmiş, qızılı saplarla işlənmiş paltarlar və heykəl üçün xüsusi olaraq əllə toxunmuş ipək parçalar, həmçinin krujeva daxildir.
Heykəlin geyindirilməsi mövsümə və liturgik bayramın təbiətinə görə dəyişir.Adətən dörd rəngdən istifadə olunur:
Təntənəli tacqoyma mərasimi zamanı heykələ sincab xəzi ilə bəzədilmiş mantiya geyindirilir.
Bəzən xüsusi hallarda digər rənglər də istifadə olunur:
Praqa Mərkəzi Avropanın ən böyük ziyarət mərkəzlərindən biridir. Praqada Körpə İsanın heykəlinin yerləşdiyi kilsədə çex, ispan, italyan, ingilis və alman dillərində müntəzəm olaraq kütləvi mərasimlər keçirilir. Praqanın Körpə İsa Bayramı Mücəssəmə sirrinə həsr olunub və yanvarın 14-də qeyd olunur.[18] Hər il may ayının ilk bazar günü dindarlar və turistlərin izdihamı arasında tacqoyma mərasimi adı altında heykəlin surəti ilə 45 dəqiqəlik ictimai yürüş keçirilir. [19] Martineç qraflarının təşəbbüsü ilə keçirilən ilk yürüş 1651-ci ildə baş tutmuşdur. Həmin vaxtı Körpə İsanın heykəli Praqanın bir kilsəsindən digərinə aparılmışdır.
İrlandiyada bu heykəl çox məşhurdur və onu "Praqa Uşağı" adlandırırlar. Orada Körpə İsa heykəli xüsusilə toy hədiyyəsi kimi uğurlu hesab olunur. İrlandiyalı gəlinlər toy günündə uğur və gözəl hava ümidi ilə heykəlin surətini ritual olaraq evlərinin qarşısında nümayiş etdirirlər.[20] Körpə İsaya ehtiram və onun hava temperaturuna təsir etmək qabiliyyətinə inam hələ də İrlandiyanın bir çox yerlərində qalmaqdadır. Körpə İsanı Dublinin bəzi əyalətlərindəki evlərin pəncərələrində görmək adi haldır və yaxşı havaya görə minnətdarlıq əlaməti olaraq onu hasara almaq və ya bağda basdırmaq adəti Kork, Dublin, Sligo və Kaunti Leytrim kimi uzaq rayonlarda hələ də qalmaqdadır.[21]
ABŞ-ın Oklahoma, Konnektikut və Miçiqan ştatlarında bəzi kilsələr Praqalı Körpə İsanın heykəllərinə ithaf edilmişdir.
Praqanın Körpə İsası heykəlinə bənzər digər nüsxələr də mövcuddur. Məsələn, Praqalı Körpə İsadan bir qədər fərqli olaraq onun ən qədim nüsxəsi Münhendəki Bavariya Milli Muzeyində saxlanılan qotik heykəldir. Bundan başqa, Salzburqda da Körpə İsa heykəli mövcuddur. Demək olar ki, hər iki heykəl əkiz hesab oluna bilərlər. Eyni zamanda, Parisdə Luvr muzeyində nümayiş etdirilən XVI əsrin birinci yarısında Meşelendə (Belçikada şəhər) düzəldilmiş Körpə İsa heykəlini də bura aid etmək olar. Həmçinin, Sebulu Körpə İsa heykəli Filipində ən hörmətli və ən mühüm xristian yadigarı hesab olunur. O, 1521-ci ildə konkistador Fernan Magellan tərəfindən ölümündən bir az əvvəl dostu Sebulu Rajah Humabona hədiyyə etmək üçün gətirilmişdir.[22] Lakin bu heykəllərin heç biri Praqalı Körpə İsanın surəti hesab oluna bilməz.
XIX-XX əsrlərdə Filippində və Argentinada yaradılmış Praqalı Körpə İsanın qeyri-Avropa nüsxələri bütün dünyada tanınmışdır. Bundan əvvəlki Roma Papası Fransisk Argentina arxiyepiskopu olarkən onları Buenos-Ayresdəki kafedralın qurbangahında dəfn etmişdir, çünki o, bunu bütpərəstliyin əlaməti hesab etmişdir.
Heykəlin orijinalının yerləşdiyi kilsədə ona ritual qaydada baxılır, vaxtaşırı təmizlənir və Karmelit rahibələri tərəfindən geyindirilir. Rahibələr inanclı insanlar tərəfindən hədiyyə olunan paltarlardan birini seçib Körpə İsanı geyindirirlər.[23][24] Heykəlin kilsə təqviminin hər günü üçün xüsusi paltarı var. Bu heykəl Körpə İsaya dua edənlərə lütflər vermək qüdrətinə malik olduğuna inanan möminlər tərəfindən hörmətlə qarşılanır. [25][26] Heykəlin nüsxələri bütün dünyada ispandilli katoliklər tərəfindən də şox hörmətlə qarşılanır.
Hər dörd ildən bir, Körpə İsanın Praqada hazırlanmış iki taxta heykəli dünyanın müxtəlif katolik kilsələrinə göndərilir. Praqadakı kilsədə heykəlin surətlərini, açıqcalarını, dini suvenirləri və digər əşyaları həftəlik olaraq dünya katolik dindarlarına göndərə bilən xüsusi xidmət növü fəaliyyət göstərir.[27]
Praqadakı kilsə nümunə götürülərək buna bənzər ABŞ və Afrikanın müxtəlif şəhərlərində kilsə icmaları yaradılmışdır.[28] Praqalı Körpə İsaya dini pərəstiş təkcə Praqa ilə məhdudlaşmır, bu, hələ XVIII əsrdə Mərkəzi Avropadakı kilsələrdə də geniş yayılmışdır. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində gips və metal daha asan əldə edildiyinə görə Praqalı Körpə İsa heykəlinin surətləri müasir Avropada bir çox evlərə geniş yayılmışdır.[29]
Praqadakı kilsədə Çələng Ritualı zamanı üzüyə taxılmış on iki muncuqdan ibarət daha üç təsbehdən istifadə olunur.
• Papa XIII Lev - 24 sentyabr 1824-cü ildə “Vatikan kapitulu”nun Vatikan Patriarxal Şurası Müqəddəs Roma Kilsəsinin kamerlenqi, kardinal Pietro Françesko Qaleffi tərəfindən notarial qaydada təsdiq edilmiş Papanın tacqoyma haqqında fərmanı verilmişdir. Beləliklə, bu fərman heykəli şərəfləndirilən ilk xristian obrazı hesab olunur.
• Papa X Piy - 30 mart 1913-cü ildə “Significat Nobis” fərmanı ilə Papa VIII Klement tərəfindən bəyan edilmiş, kardinal Rafael Valval tərəfindən imzalanmış və notarial qaydada təsdiq edilmiş əvvəlki nizamnamələrə əsaslanaraq Ayaqyalın Karmelitlər Ordeninin eyniadlı qardaşlığının yaradılmasına icazə verilmişdir. 1636-cı ildə Beaunedə (Fransa) əsası qoyulmuş Müqəddəs Uşağın Baş Qardaşlığı birliyi Körpə İsa heykəli ilə oxşar ehtiramı təmsil etsə də, bura daxil deyil.[30]
• Papa XI Piy - 25 yanvar 1923-cü il tarixli "Per Similes Literras" fərmanı ilə Praqadakı "Ayaqyalın Karmelitlər" ordeni üçün bu qardaşlığın imtiyazlarını təsdiqləmişdir.
• Papa XVI Benedikt - 2009-cu ilin sentyabrında Çexiyaya səfəri zamanı Praqadakı Qalib Məryəm Ana kilsəsini ziyarət etmiş və hazırda heykəlin üzərində olan çoxsaylı mirvari və qranatlarla bəzədilmiş səkkiz sədəfli qızıl tacı heykələ bağışlamışdır.[31] 1924-cü ildən tacın altına qoyulan “tac yastığı” hazırda kilsənin arxasında yerləşən Karmelit Muzeyində saxlanılır, Papa XVI Benediktin bağışladığı qranat daşlı tac isə heykəlin başındadır.
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|