Alen Rone Lesaj - Wikipedia - Sevgim.az

1668-ci ildə Fransanın Sarzo şəhərində hüquqşünas ailəsində anadan olmuş, 1747-ci ildə Bulon-Sür-Merdə vəfat etmişdir. Atası şah sarayında notarius və vəkil işləmişdir. Alen Rene Lesaj orta təhsilini bitirdikdən sonra 1692-ci ildə Parisə gəlib, hüquq fakültəsinə daxil olmuşdur. Tələbəlik illərində ata-anasını itirmiş, ağır güzəran keçirmişdir. Rəvayətə görə, maddi ehtiyac onu varlı bir qadınla evlənməyə məcbur etmişdir. Əslində isə, belə bir əhvalat olmamışdır. Lesaj Parisdə gözəl bir qızla ailə qurmuşdur. Valideynlərinin vəfatından sonra o, özünü dolandırmaq üçün kiçik yunan əsərlərini tərcümə etməyə, 1700-cü ildən isə "Teatr Evrapol" üçün fransız dilinə kiçik pyeslər çevirməyə başlamışdır.

Nizami motivlərini səhnəyə ilk dəfə fransızlar gətirmişlər. "Larus" ensiklopedik lüğətində, habelə, Alen Rene Lesajın həyat və yaradıcılığından bəhs edən kitablarda Nizami süjetlərinin səhnədə oynanılmasından danışılır. "Larus universal" (Paris, 1949) və "Böyük Larus ensiklopediyası" (Paris, 1960) lüğətlərində də bu haqda dəyərli məlumata rast gəlirik.

Ümumbəşəri səciyyə daşıyan Nizami idealları əsrlər boyu bütün xalqları maraqlandırmışdır. Mütəfəkkir şair cəmiyyətdə ekiz doğulan xeyirlə şərin, xeyirxah qüvvələrlə bədxah qüvvələrin arası kəsilməyən mübarizəsini iki şəxsin simasında, özünəməxsus sənətkarlıqla canlandırmışdır. Bəşər övladını daim düşündürən bu əzəli və əbədi problem fransız söz ustalarının nəzərindən yayına bilməzdi.

Doğrudur, bir çox fransız alimi Alen Rene Lesajın "Yeddi gözəl"dəki dördüncü novellanı— "Xeyir və Şər" nağılını opera üçün işləməsini, "Çin şahzadəsi" adlı kiçik həcmli opera mətni yazmasını Fransua dö La Kruanın "İran nağılları" ilə əlaqələndirirlər. Bəlkə də, belədir. Lakin onu da nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, XVIII əsrdə, yəni Alen Rene Lesajın yaşayıb-yaratdığı dövrdə Nizaminin əsərləri Fransada geniş yayılmışdı. Həm Kral kitabxanasında, həm də Şərqlə maraqlanan alim və yazıçılarda onun bütün əsərləri var idi. Ayrı-ayrı kitablarda (məsələn, Bartelemi D'Erblonun "Şərq kitabxanası"nda, Paris, 1697) Nizaminin bütün əsərləri sadalanmış, "Xəmsə"nin adı çəkilməmişdi.

Şərqlə maraqlanan Alen Rene Lesaj kimi bir yazıçı və dramaturq Nizami Gəncəvinin əsərlərini oxumaya bilməzdi. İnamla demək olar ki, Lesaj yuxarıda adı çəkilən opera mətnlərini bilavasitə Nizaminin "Yeddi gözəl" əsərindən bəhrələnərək yazmışdır. Opera 1729-cu ildə Parisdə, "Komedi Fransez" teatrında göstərilmişdir. Alen Rene Lesajın əsas qəhrəmanı Diamantindir.

İlk dəfə fransız səhnəsinə qədəm qoyan Nizami süjetləri sonralar italyan və alman səhnələrinə də yol tapmışdı. İtalyan dramaturqu Karlo Qotsi "Nağıl teatrı" yaratmışdı. Süjetlərini folklor materialları əsasında quran Karlo Qotsi 1761-ci ildə "Teatr üçün nağıllar" toplusunu, 1762-ci ildə isə "Turai-dot" əsərini yazmışdı. Lesaj kimi Qotsi də Nizami Gəncəvinin "Yeddi gözəl" əsərindəki "Xeyir və Şər" nağılını əsas götürmüşdü.

1 Ə. Sərkaroğlu "Nizami fransız mənbələrində". Bakı, 1991. səh. 53