 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Şübhə (ing. doubt) — zehinin və ya şüurun iki və ya daha çox ziddiyyətli fikir, iddia və ya inam arasında tərəddüd etdiyi psixi vəziyyət.[1] Şübhə fərdin və ya cəmiyyətin məlumat, fakt, hadisə və ya qərarla bağlı qeyri-müəyyənlik hiss etməsini əks etdirir. Şübhə həm fərdi səviyyədə emosional vəziyyət kimi, həm də epistemologiya, din, fəlsəfə və psixologiya sahələrində analitik kateqoriya kimi araşdırılır.[2]
Şübhə bəzən inamsızlıqla, bəzən isə kritik düşüncə ilə eyniləşdirilir. Şübhə vəziyyətində fərd hansısa informasiyanın doğruluğuna tam əmin olmur və ya alternativ versiyaların da mümkün ola biləcəyini düşünür. Bu vəziyyət tez-tez qərarvermə, təhlil, tədqiqat və ya əxlaqi dilemmalarla bağlı ortaya çıxır.[3]
Şübhə müxtəlif formalarda təsnif oluna bilər:[4]
Şübhə emosional qeyri-müəyyənlik, narahatlıq, təlaş və təxirə salma davranışı ilə müşayiət oluna bilər. Şübhə, xüsusilə əhəmiyyətli qərarların verilməsi zamanı qorxu və təhlükə hissi ilə əlaqəli ola bilər. Koqnitiv dissonans vəziyyətində fərdlər tez-tez şübhə hissini yaşayır və bu zaman mövcud inamları ilə yeni məlumatlar arasında ziddiyyət hiss edirlər.[5]
Fəlsəfi skeptisizmdə şübhə mərkəzi anlayışlardan biridir.[6] Bu istiqamət bilik və həqiqət anlayışlarını sorğulamağa əsaslanır. Rene Dekart öz məşhur “Mən düşünürəmsə, deməli varam” (lat. Cogito, ergo sum) ifadəsini məhz ümumi şübhə kontekstində irəli sürmüşdür. Onun metodik şübhə yanaşması fəlsəfi bilik əldə etməyin ilkin mərhələsi hesab olunur.[7]
Şübhə dini düşüncədə həm imanın zəifləməsi, həm də imanın güclənməsi üçün fürsət kimi dəyərləndirilir. İslam və xristianlıqda şübhə bəzən günah və ya zəiflik kimi yozulsa da, bəzi mistik və təfəkkür məktəblərində o, təfəkkür və mənəvi inkişafın bir mərhələsi kimi qiymətləndirilir.
Sosial psixologiya baxımından şübhə informasiyanın manipulyasiyası, dezinformasiya, nəticəsiz debatlar və qarmaqarışıq sosial reallıqların bir nəticəsi kimi meydana çıxa bilər. Cəmiyyətlərdə şübhənin səviyyəsi yüksək olduqda ictimai etimad azalır və sosial parçalanma dərinləşir.[8]
A state in which the mind is suspended between two contradictory propositions and unable to assent to either of them.
Following Karl popper's scientific method [...] would suggest that any scientific theory should be falsifiable, and tested and made acceptable through repeated experiments, any one of which could prove it wrong.
[...] scientific doubt and belief [...] mark the beginning and the end of a scientific investigation, a process which [Peirce] calls 'inquiry.'
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|