 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Vergi qanunu — dövlətin vergi toplama hüququnu və bu hüququn həyata keçirilməsi ilə bağlı hüquqi normaları müəyyən edən hüquq sahəsi. Vergi qanunu hüquqi və fiziki şəxslərin gəlir, əmlak, istehlak və digər vergi öhdəliklərini tənzimləyən normativ-hüquqi aktların məcmusudur.[1] Bu sahə həm milli qanunvericilik, həm də beynəlxalq vergi razılaşmaları çərçivəsində fəaliyyət göstərir və iqtisadi münasibətlərin hüquqi əsasını təşkil edir.
Vergi qanununun əsas məqsədi dövlətin fiskal funksiyasını — yəni büdcəyə maliyyə vəsaitlərinin toplanmasını — hüquqi şəkildə təmin etməkdir. Bu qanunvericilik sahəsi aşağıdakı məsələləri əhatə edir:[1][2]
Vergi qanunu bəşər cəmiyyətində dövlət idarəçiliyinin təşəkkülü ilə paralel inkişaf etmişdir. Ən qədim dövlətlərdə belə vergi toplama ilə bağlı yazılı qaydalara rast gəlinir.[3] Antik Roma hüququnda "tributum" və "vectigal" kimi vergilər qanunla müəyyən edilirdi. Orta əsrlərdə vergi toplama feodal hökmdarların sərəncamına əsaslanırdı. Müasir vergi qanunvericiliyi isə sənaye inqilabından sonra milli dövlətlərin formalaşması ilə sistemləşməyə başlamışdır. Azərbaycan Respublikasında müstəqillik əldə edildikdən sonra 1991-ci ildən vergi sistemi yenidən qurulmuş, 2001-ci ildə isə qüvvəyə minmiş Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi bu sahədə əsas hüquqi akt kimi qəbul edilmişdir.
Vergi qanunvericiliyi bir sıra hüquqi və iqtisadi prinsiplərə əsaslanır:
Qanunilik prinsipi — vergilər yalnız qanunla müəyyən edilə bilər. Heç bir vergi qanunvericiliyə daxil edilmədən tətbiq oluna bilməz.
Ədalət və bərabərlik prinsipi — vergitutma fərdlərin maliyyə imkanlarına uyğun şəkildə aparılmalıdır. Bu prinsip hər kəsin ödəmə qabiliyyətinə uyğun vergi verməsini təmin etməyə yönəlib.
Şəffaflıq və aydınlıq — vergi ödəyiciləri vergi sisteminin qaydalarını, hüquq və öhdəliklərini aydın və dəqiq şəkildə bilməlidirlər.
Vergi yükünün səmərəliliyi — vergi sistemi iqtisadi fəaliyyətə mane olmamalı, əksinə, inkişafı təşviq etməlidir.
İkiqat vergitutmanın qarşısının alınması — xüsusilə transsərhəd gəlirlər üzrə, eyni gəlirə iki və ya daha çox dövlət tərəfindən vergi qoyulmasının qarşısı beynəlxalq razılaşmalar vasitəsilə alınmalıdır.
Vergi qanunu iki əsas istiqamətdə inkişaf edir:
Vergi qanunvericiliyinin pozulması inzibati və ya cinayət məsuliyyəti yarada bilər. Tipik hüquqpozuntulara aşağıdakılar daxildir:
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə görə, vergi hüquqpozuntuları İnzibati Xətalar Məcəlləsi və Cinayət Məcəlləsi ilə tənzimlənir. Hüquqpozuntuların ağırlıq dərəcəsindən asılı olaraq, cərimə, maliyyə sanksiyası, sahibkarlıq fəaliyyətinə məhdudiyyətlər və hətta azadlıqdan məhrumetmə cəzası tətbiq edilə bilər.
Vergi qanunvericiliyinin icrasına nəzarəti həyata keçirən əsas qurum — Azərbaycan Respublikasının İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmətidir. Bu qurum vergi bəyannamələrinin qəbulu, yoxlamalar, hüquqi maarifləndirmə və inzibati nəzarət funksiyalarını yerinə yetirir.
Vergi qanunu dövlətin maliyyə sabitliyinin təmin olunmasında və iqtisadi siyasətin həyata keçirilməsində əsas mexanizmdir. Hüquqi baxımdan isə bu sahə hüquq sisteminin mühüm bir qolunu təşkil edir və hüquqi dövlət prinsipinin həyata keçirilməsinə xidmət edir.
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|