. Sevgim.az

Iqtisadi Edalet - Wikipedia - Sevgim.az

Ana Səhifə - Iqtisadi Edalet

İqtisadi ədalət — iqtisadi sistemin fərdlərə və cəmiyyətə qarşı ədalətli və etik davranmasını təmin edən nəzəri və praktik yanaşmalar toplusu.[1] Bu anlayış iqtisadi imkanların bərabərliyi, ədalətli gəlir bölgüsü, istismar hallarının qarşısının alınması və cəmiyyətin bütün üzvlərinin insan ləyaqətinə uyğun yaşamaq imkanına sahib olmasını nəzərdə tutur. İqtisadi ədalət anlayışı həm etik prinsiplərə, həm də iqtisadi nəzəriyyələrə əsaslanır. Bu konsepsiya fərdlərin iqtisadi proseslərdə və qərar qəbuletmədə bərabər hüquqlara sahib olması prinsipini müdafiə edir.[2] Ədalətli əmək haqqı, ədalətli vergi sistemi və sosial müdafiə mexanizmləri iqtisadi ədalətin əsas komponentləri sayılır.[3]

İqtisadi ədalət anlayışını təşkil edən əsas elementlər aşağıdakılardır:[4]

  • gəlir bölgüsündə ədalət — cəmiyyətin müxtəlif təbəqələri arasında gəlirin ədalətli paylaşılması.
  • imkan bərabərliyi — hər bir fərdin təhsil, səhiyyə və məşğulluq imkanlarına bərabər şəkildə çıxışı.[5]
  • iş şəraitində ədalət — əmək şəraitinin insan hüquqlarına və standartlara uyğun təşkili.
  • istismar və diskriminasiyaya qarşı mübarizə — əmək bazarında və iqtisadi münasibətlərdə ayrı-seçkilik hallarının qarşısının alınması.[6]

İqtisadi ədalət konsepsiyası müxtəlif dövrlərdə fəlsəfi və siyasi hərəkatların əsas ideyası olmuşdur.[7]Karl Marks və Con Rolz kimi düşünürlər bu anlayışı öz əsərlərində inkişaf etdirmişlər. Xüsusilə XX əsrdə rifah dövləti modelləri və sosial-demokratik siyasətlər bu anlayışın praktikada tətbiqi baxımından əhəmiyyətli rol oynamışdır.[8] Müasir dövrdə iqtisadi ədalət bərabərlik, inklyuziya və davamlı inkişaf kimi anlayışlarla sıx bağlıdır. Qlobal miqyasda BMT-nin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədləri (SDG) çərçivəsində də iqtisadi ədalətin təmin olunması vacib prioritet kimi təqdim olunur.[9] Universal Əmək Təşkilatı və digər beynəlxalq qurumlar iqtisadi ədalət üçün normativ çərçivələr hazırlamışdır.[10]

İqtisadi ədalət ideyasına qarşı bəzi tənqidlər də mövcuddur.[11] Bu tənqidlər əsasən sərbəst bazar iqtisadiyyatının effektivliyinə və fərdi təşəbbüsün təşviqinə əsaslanır. Bəzi liberallar bu anlayışın dövlət müdaxiləsini artıraraq iqtisadi azadlıqları məhdudlaşdıra biləcəyini iddia edirlər.[12] İsveç, Norveç və Finlandiya kimi ölkələr iqtisadi ədalətin yüksək səviyyədə təmin olunduğu rifah dövləti modelləri ilə tanınır. BMT, Avropa İttifaqı və digər beynəlxalq təşkilatlar regional və qlobal səviyyədə iqtisadi ədaləti təşviq edən proqramlar həyata keçirirlər.[13]

Həmçinin bax

redaktə
  • Sosial ədalət
  • İqtisadi bərabərlik
  • İnsan hüquqları
  • Rifah dövləti
  • Əmək hüquqları
  • Vergi ədaləti

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ "Economic Justice". Investopedia (ingilis). İstifadə tarixi: 2023-02-27.
  2. ↑ Hayes, Adam. "Economic Justice". Investopedia (ingilis). İstifadə tarixi: 2021-02-03.
  3. ↑ "On Economic Justice | SPH". www.bu.edu. İstifadə tarixi: 2021-02-03.
  4. ↑ • Developed along more general lines in Allan Gibbard, 1990, Wise Choices, Apt Feelings. Description and chapter-preview links.
       • Marc Fleurbaey, 2008. "ethics and economics," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract.
  5. ↑ For example, in Barry Clark and Herbert Gintis, 1978, "Rawlsian Justice and Economic Systems," Philosophy & Public Affairs, 7(4), pp. 302-325.
  6. ↑ The latter is the subject of H. Peyton Young, 1994, Equity: In Theory and Practice, Princeton University Press, discussed in general terms and as quoted, pp. 6-7; description, preview, and chapter 1 (via scrolling).
  7. ↑ • Peter J. Hammond, 1987. "altruism," The New Palgrave: A Dictionary of Economics, v. 1, pp. 85-87.
       • James Andreoni, William T. Harbaugh, and Lise Vesterlund, 2008. "altruism in experiments," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract.
  8. ↑ Joseph J. Spengler, 1980. Origins of Economic Thought and Justice. Link to 1-page chapter-content previews.
  9. ↑ • Marc Fleurbaey, 2008. "Economics and Economic Justice", Stanford Encyclopedia of Philosophy.
       • Daniel M. Hausman and Michael S. McPherson, 2005, 2nd Ed. Economic Analysis and Moral Philosophy, Part III: Liberty, rights, equality, and justice. pp. 157-214. Drill to preview extracts. Arxivləşdirilib 2016-05-27 at the Wayback Machine
       • Julian Lamont, 2007. "Distributive Justice", Stanford Encyclopedia of Philosophy.
       • Julian Le Grand, 1991. Equity and Choice: An Essay in Economics and Applied Philosophy. Chapter preview links.
       • Phillipe Mongin, 2000. "Is There Progress in Normative Economics?", same title in Stephan Boehm, et al., eds., 2002, Is There Progress in Economics?.
  10. ↑ Paul A. Samuelson, 1947. Foundations of Economic Analysis, ch. VIII ("Welfare Economics"), p. 221.
  11. ↑ • Jonathan Riley, 2008. "utilitarianism and economic theory," The New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition. Abstract.
       • Charles Blackorby, Walter Bossert, and David Donaldson, 2002. "Utilitarianism and the Theory of Justice," Handbook of Social Choice and Welfare, v. 1, ch. 11, pp. 543-596. Abstract.
       • A.B. Atkinson, 1982. Social Justice and Public Policy. Description and scroll to chapter-preview links.
  12. ↑ Amartya K. Sen, 1970 [1984]. Collective Choice and Social Welfare (description) Arxivləşdirilib 2011-05-01 at the Wayback Machine:
    ch. 9, "Equity and Justice," pp. 131-51.
    ch. 9*, "Impersonality and Collective Quasi-Orderings," pp. 152-160.
  13. ↑ Kenneth J. Arrow, 1983. Collected Papers of Kenneth J. Arrow, v. 1, Social Choice and Justice, preview.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=İqtisadi_ədalət&oldid=8254456"
SEVGIM.AZ