 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Uyğunluq və ya induktiv ümumiləşdirmələrin təsadüfü (ing. Consilience) — müxtəlif elmi və ya biliyə əsaslanan tədqiqat sahələrindən gələn induksiya nəticələrinin bir-birini təsdiqləməsi və üst-üstə düşməsi halı. Bu anlayışa görə, əgər fərqli metodologiyalar və ya sahələr eyni nəticəyə gətirib çıxarırsa, həmin nəticənin doğruluğu daha yüksək ehtimalla qəbul edilə bilər.[1][2]
Uyğunluq anlayışı elmi biliklərin etibarlılığını qiymətləndirmək və müxtəlif sahələr arasında əlaqə qurmaq üçün fəlsəfi və metodoloji baxımdan mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Uyğunluq anlayışını ilk dəfə olaraq Uilyam Yuell (William Whewell) XIX əsrdə elmin fəlsəfəsinə daxil etmişdir. O, bu anlayışı induktiv ümumiləşdirmələrin üst-üstə düşməsi (ing. consilience of inductions) kimi təqdim etmiş və göstərmişdir ki, fərqli müşahidələrdən və eksperimentlərdən gələn nəticələrin uyğunluğu elmi nəzəriyyələrin doğruluğunun əsas göstəricilərindən biridir.
XX əsrdə bu anlayış Karl Popper, Ernest Neql, Tomas Kun və Edvard Osborn Vilson kimi filosof və alimlər tərəfindən daha da inkişaf etdirilmişdir. Edvard Osborn Vilson 1998-ci ildə çap etdirdiyi Consilience: The Unity of Knowledge adlı kitabında uyğunluq prinsipini humanitar və təbiət elmləri arasında birləşdirici konsepsiya kimi təqdim etmişdir.[3]
Elmin fəlsəfəsində uyğunluq obyektivlik və etibarlılıq məsələlərində mühüm yer tutur. Obyektiv və təkrarolunan nəticələr əldə etmək üçün bir çox sahənin eyni mövzuya fərqli baxış bucağından yanaşması və bu baxışların bir-biri ilə uyğun gəlməsi, elmi biliklərin sarsılmaz təməllərini möhkəmləndirir.[4] Karl Popper bu cür uyğunluğu elmi nəzəriyyənin daha səmərəli şəkildə falsifikasiya edilə bilməsi ilə əlaqələndirir. Tomas Kun isə uyğunluğu elmi inqilabların və paradiqma dəyişikliyinin əlamətlərindən biri kimi görür. Amerikalı bioloq və filosof Edvard Vilson uyğunluq anlayışını genişləndirərək onun yalnız təbiət elmlərində deyil, həm də sosial elmlər və humanitar sahələrdə tətbiq oluna biləcəyini göstərmişdir. Onun 1998-ci ildə nəşr etdirdiyi Consilience: The Unity of Knowledge (Uyğunluq: Biliklərin birliyi) adlı əsəri bu konsepsiyanın mərkəzi mənbələrindən biridir. Vilsona görə, bütün bilik sahələri nəticə etibarilə bir-birinə inteqrasiya edilə bilər.[5]
Uyğunluq anlayışı hər nə qədər elmi biliklərin birləşdirilməsi baxımından cazibədar görünsə də, bəzi tənqidlərə də məruz qalmışdır:[6]
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|
