. Sevgim.az

Tehsil Tedqiqati - Wikipedia - Sevgim.az

Ana Səhifə - Tehsil Tedqiqati

Təhsil tədqiqatı — təhsil sahəsində biliklərin genişləndirilməsinə, tədris və öyrənmə proseslərinin daha yaxşı anlaşılmasına yönəlmiş sistemli elmi tədqiqat fəaliyyəti.[1][2] Bu tədqiqatlar vasitəsilə müəllimlər, siyasətçilər, alimlər və digər maraqlı tərəflər təhsil sisteminin strukturu, məzmunu, metodları və nəticələri haqqında əsaslandırılmış qərarlar qəbul edə bilirlər. Təhsil tədqiqatının əsas məqsədi tədris prosesini təkmilləşdirmək, öyrənmə nəticələrini artırmaq, tədris metodlarını qiymətləndirmək və yeni pedaqoji yanaşmaların effektivliyini araşdırmaqdır.[3] Bu tədqiqatlar məktəbəqədər təhsildən ali təhsilə, həmçinin qeyri-formal və davamlı təhsilə qədər geniş sahəni əhatə edir.

Təhsil tədqiqatında həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət metodları istifadə olunur. Eksperimental dizaynlar, sorğular, müşahidə, müsahibələr, halların öyrənilməsi (ing. case studies), fenomenoloji və etnoqrafik yanaşmalar geniş tətbiq edilir. Həmçinin qarışıq metodlar (ing. mixed methods) tədqiqat dizaynı da son illərdə daha geniş yayılmışdır.[4]

Təhsil tədqiqatı ümumilikdə aşağıdakı sahələrə bölünə bilər:[5]

  • Əsas (fundamental) tədqiqat – nəzəri əsasların inkişafına yönəlib.
  • Tətbiqi tədqiqat – praktik problemlərin həlli məqsədilə aparılır.
  • Qiymətləndirmə tədqiqatı – proqram və layihələrin effektivliyini ölçür.
  • Fəaliyyət tədqiqatı – müəllimlərin öz praktikası üzərində düşünərək dəyişiklik etməsinə yönəlib.

Etika və keyfiyyət məsələləri

redaktə

Təhsil tədqiqatlarında etik və keyfiyyət standartlarına riayət olunması elmi obyektivliyin və ictimai etimadın əsas şərtlərindən biridir. Etik prinsiplər tədqiqat iştirakçılarının hüquqlarının qorunmasına, məlumatların düzgün toplanmasına və istifadəsinə, nəticələrin dürüst və şəffaf şəkildə təqdim olunmasına xidmət edir.[6]

Etik baxımdan təhsil tədqiqatlarının başlıca prinsipləri bunlardır:

  1. Məlumatlı razılıq (ing. informed consent) — iştirakçılar tədqiqatın məqsədi, proseduru, riskləri və faydaları barədə məlumatlandırıldıqdan sonra könüllü olaraq iştirak etməyə razılıq verməlidirlər. Uşaqlar və ya hüquqi baxımdan məhdudiyyətli şəxslərlə işləyərkən valideyn və ya qanuni nümayəndələrin razılığı da tələb olunur.[7]
  2. Məxfilik və anonimlik (ing. confidentiality) — tədqiqat zamanı toplanan şəxsi məlumatlar iştirakçıların razılığı olmadan üçüncü şəxslərlə paylaşılmamalıdır.[8] Məlumatlar anonimləşdirilməli və identifikasiya edilə bilən göstəricilərdən təmizlənməlidir.
  3. Zərər verməmək (ing. non-maleficence) — tədqiqat iştirakçılarına psixoloji, sosial və ya akademik baxımdan heç bir mənfi təsir göstərilməməlidir. Mümkün risklər əvvəlcədən qiymətləndirilməli və minimuma endirilməlidir.
  4. Ədalət (ing. justice) — iştirakçıların seçimi və tədqiqatın nəticələrindən faydalanma imkanı ədalətli şəkildə həyata keçirilməlidir. Heç bir qrup qərəzli şəkildə daxil və ya xaric edilməməlidir.[9]
  5. Transparantlıq və dürüstlük — tədqiqat nəticələri manipulyasiya edilməməli, təhrif olunmamalı və qərəzsiz şəkildə təqdim olunmalıdır. Plagiat, nəticələrin uydurulması və ya gizlədilməsi kimi hallardan çəkinmək elmə olan etimadı qorumaq üçün vacibdir.[10]

Keyfiyyət aspektinə gəlincə, təhsil tədqiqatlarının etibarlılığı (ing. validity), təkrarolunma qabiliyyəti (ing. reliability) və ümumiləşdirilə bilməsi (ing. generalizability) [11][12] kimi göstəricilərə cavab verməsi vacibdir. Metodoloji dəqiqlik — məsələn, tədqiqat suallarının aydın ifadəsi, uyğun nümunə seçimi, məlumatların sistemli şəkildə toplanması və nəticələrin məntiqi təhlili — tədqiqatın keyfiyyətini artıran əsas faktorlar sırasındadır.[13]

Əlavə olaraq, etik komitələr tərəfindən təsdiqlənmiş etik icazə sənədləri (ing. ethical clearance) bir çox universitet və elmi qurumlarda təhsil tədqiqatları üçün zəruri sayılır.[14] Belə təsdiqlər tədqiqatın beynəlxalq standartlara uyğun həyata keçirilməsinə zəmanət verir.[15]

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Lodico, Marguerite G.; Spaulding, Dean T.; Voegtle, Katherine H. Methods in Educational Research: From Theory to Practice. John Wiley & Sons. 2010. ISBN 978-0-470-58869-7.
  2. ↑ Anderson, Garry; Arsenault, Nancy. Fundamentals of Educational Research. Routledge. 1998. ISBN 978-0-203-97822-1.
  3. ↑ Yates, Lyn. What Does Good Educational Research Look Like?: Situating a Field and Its Practices. Conducting Educational Research. McGraw-Hill International. 2004. ISBN 978-0-335-21199-9.
  4. ↑ "IAR: Glossary. (n.d.)". Instructional Assessment Resources. University of Texas at Austin. 21 September 2011. 13 December 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 November 2010.
  5. ↑ Kincheloe, Joe. Rigour and Complexity in Educational Research. McGraw-Hill International. 2004. ISBN 978-0-335-22604-7.
  6. ↑ Woods, Ronald; Barrow, Robin. An Introduction to Philosophy of Education. Taylor & Francis. 2006. ISBN 978-0-203-96995-3.
  7. ↑ Brown, Barb; Dressler, Roswita; Eaton, Sarah Elaine; Jacobsen, Michele. "Practicing What We Teach: Using Action Research to Learn About Teaching Action Research". The Canadian Journal of Action Research. 16 (3). 2015: 61–78. doi:10.33524/cjar.v16i3.228.
  8. ↑ Hendricks, Cher. Improving schools through Action Research: A reflective practice approach. Upper Saddle River, NJ: Pearson Education. 2016.
  9. ↑ McNiff, Jean. You and your action research project. London, UK: Routledge. 2016.
  10. ↑ Mertler, Craig A. Action Research: Improving Schools and Empowering Educators (4th). Los Angeles: SAGE. 2013-09-10. ISBN 9781452244426. OCLC 855491780.
  11. ↑ Tyson, Charlie. "Failure to Replicate". Inside Higher Ed. 14 August 2014. İstifadə tarixi: 19 December 2018.
  12. ↑ Makel, Matthew C.; Plucker, Jonathan A. "Facts Are More Important Than Novelty". Educational Researcher. 43 (6). 2014: 304–316. doi:10.3102/0013189X14545513.
  13. ↑ Aschwanden, Christie. "Psychology's Replication Crisis Has Made The Field Better". FiveThirtyEight. 6 December 2018. İstifadə tarixi: 19 December 2018.
  14. ↑ "Registered Reports". Center for Open Science. İstifadə tarixi: May 20, 2021.
  15. ↑ Allen, Christopher; Mehler, David M. A. "Open science challenges, benefits and tips in early career and beyond". PLOS Biology. 17 (5). 2019: e3000246. doi:10.1371/journal.pbio.3000246. ISSN 1545-7885. PMC 6513108. PMID 31042704.

Əlavə ədəbiyyat

redaktə
  • Barry, W.J. "Challenging the Status Quo Meaning of Educational Quality: Introducing Transformational Quality (TQ) Theory©". Educational Journal of Living Theories. 4. 2012: 1–29. Dec 9, 2024 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  • Hsieh, P.-H.; Acee, T.; Chung, W.-H.; Hsieh, Ya-P.; Kim, H.; Thomas, G.D.; You, Ji-in; Levin, J.R.; Robinson, D.H. "Is Educational Intervention Research on the Decline?". Journal of Educational Psychology. 97 (4). November 2005: 523–9. doi:10.1037/0022-0663.97.4.523 – ResearchGate vasitəsilə.
  • Furlong, J. and Oancea, A. (2008) "Assessing Quality in Applied and Practice Based Research. Continuing the Debate". London, Routledge.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Təhsil_tədqiqatı&oldid=8251210"
SEVGIM.AZ