Təhsil tədqiqatı — təhsil sahəsində biliklərin genişləndirilməsinə, tədris və öyrənmə proseslərinin daha yaxşı anlaşılmasına yönəlmiş sistemli elmi tədqiqat fəaliyyəti.[1][2] Bu tədqiqatlar vasitəsilə müəllimlər, siyasətçilər, alimlər və digər maraqlı tərəflər təhsil sisteminin strukturu, məzmunu, metodları və nəticələri haqqında əsaslandırılmış qərarlar qəbul edə bilirlər. Təhsil tədqiqatının əsas məqsədi tədris prosesini təkmilləşdirmək, öyrənmə nəticələrini artırmaq, tədris metodlarını qiymətləndirmək və yeni pedaqoji yanaşmaların effektivliyini araşdırmaqdır.[3] Bu tədqiqatlar məktəbəqədər təhsildən ali təhsilə, həmçinin qeyri-formal və davamlı təhsilə qədər geniş sahəni əhatə edir.
Təhsil tədqiqatında həm keyfiyyət, həm də kəmiyyət metodları istifadə olunur. Eksperimental dizaynlar, sorğular, müşahidə, müsahibələr, halların öyrənilməsi (ing. case studies), fenomenoloji və etnoqrafik yanaşmalar geniş tətbiq edilir. Həmçinin qarışıq metodlar (ing. mixed methods) tədqiqat dizaynı da son illərdə daha geniş yayılmışdır.[4]
Təhsil tədqiqatı ümumilikdə aşağıdakı sahələrə bölünə bilər:[5]
Təhsil tədqiqatlarında etik və keyfiyyət standartlarına riayət olunması elmi obyektivliyin və ictimai etimadın əsas şərtlərindən biridir. Etik prinsiplər tədqiqat iştirakçılarının hüquqlarının qorunmasına, məlumatların düzgün toplanmasına və istifadəsinə, nəticələrin dürüst və şəffaf şəkildə təqdim olunmasına xidmət edir.[6]
Etik baxımdan təhsil tədqiqatlarının başlıca prinsipləri bunlardır:
Keyfiyyət aspektinə gəlincə, təhsil tədqiqatlarının etibarlılığı (ing. validity), təkrarolunma qabiliyyəti (ing. reliability) və ümumiləşdirilə bilməsi (ing. generalizability) [11][12] kimi göstəricilərə cavab verməsi vacibdir. Metodoloji dəqiqlik — məsələn, tədqiqat suallarının aydın ifadəsi, uyğun nümunə seçimi, məlumatların sistemli şəkildə toplanması və nəticələrin məntiqi təhlili — tədqiqatın keyfiyyətini artıran əsas faktorlar sırasındadır.[13]
Əlavə olaraq, etik komitələr tərəfindən təsdiqlənmiş etik icazə sənədləri (ing. ethical clearance) bir çox universitet və elmi qurumlarda təhsil tədqiqatları üçün zəruri sayılır.[14] Belə təsdiqlər tədqiqatın beynəlxalq standartlara uyğun həyata keçirilməsinə zəmanət verir.[15]