 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Noma (yun. νομή sözündən götürülmüş yaranın yayılması mənasını verir. Əvvəllər su xərçəngi adı ilə də tanınırdı) üz toxumalarının, xüsusən də ağız və yanaq hissələrdəki toxumaların məhvinə səbəb olan qanqren xəstəlikdir.[3][4]
| Noma | |
|---|---|
 | |
| XBT-10-KM | A69.0 |
| XBT-9-KM | 528.1[1][2] |
| DiseasesDB | 30727 |
| MedlinePlus | 001342 |
| MeSH | D009625 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Noma yara-nekrotik qinqivit kimi patoloji prosesin yanakların selikli qişasına yayılması nəticəsində meydana gələn xəstəlikdir.[5] Bu xəstəlik, əvvəlcə diş ətində yaranan nekrotik (ölü) toxuma ilə başlayır, sonra isə üzün dərisini və yumşaq toxumalarını əhatə edərək, dişlərin tökülməsi və çənə sümüklərinin aşkara çıxmasına səbəb olur.[6]
Xəstəliyin dəqiq etiologiyası məlum olmasa da, noma bakterial infeksiyanın, xüsusilə də fusospirokhetal orqanizmlərin yaratdığı xəstəliyə bənzəyir.[7] Risk faktorlarına kəskin protein çatışmazlığı (məsələn, pellaqra) və antisanitar şərait aiddir.[7]
İlk növbədə ağız boşluğunun selikli qişalarında xora əmələ gəlir (xoralı nekrotik qinqivit).[8] Bu da üzün toxumalarının və sümüklərinin vəziyyətini pisləşdirir və yumşaq toxumaların çox sürətlə məhv olmasına, dişlərin itirilməsinə və çənənin geniş sahələrinin aşkara çıxmasına səbəb olur. Nomanın noma pudendi (genital noma) adlanan növündə noma cinsiyyət orqanlarının toxumalarına zərər verir.[9]
Xəstəliyin müalicəsi gecikdikdə ölümlə nəticələnir.[10] Afrikanın yoxsul ölkələrində xəstəlik geniş yayılmışdır və on iki yaşa qədər uşaqlara təsir göstərir. Asiyada və Cənubi Amerikada da uşaqlar arasında xəstəliyə rast gəlinmişdir. 19-cu əsrin sonlarına qədər Avropada noma geniş yayılmışdır. Xəstəlik halları İkinci Dünya Müharibəsi zamanı konsentrasiya düşərgələrinin əsirlərində qeydə alınmışdır. Uşaqların əksəriyyətində noma 2–6 yaş arasında inkişaf edir.[11] Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının 1998-ci il üçün hesablamalarına görə, hər il 140.000 noma halına rast gəlinir ki,[12] bu halların da 79%-i ölümlə nəticələnir.[10]
Qədim dövrlərdə Hippokrat və Qalen kimi həkimlərə də məlum olan noma bütün dünyada, o cümlədən Avropa və ABŞ-də geniş yayılmışdır. Lakin, xəstəlik ilk dəfə 17-ci əsrin əvvəllərində Hollandiyada ətraflı təsvir edilmişdir. Gigiyena və qidalanmada olan inkişaf nəticəsində noma 20-ci əsrdən sonra sənayeləşmiş ölkələrdən yoxa çıxdı.[13] İkinci Dünya Müharibəsi zamanı isə Auşvitz həbs düşərgəsində və Bergen-Belzendə xəstəliyə yenidən rast gəlinmişdir. Xəstəliyi və onun müalicə üsullarını Josef Mengele ilə birlikdə çex məhbuslara baxan həkim Berthold Epstein öyrənmişdir.[14]
Afrikada noma xəstəliyindən 40000 uşaq əziyyət çəkmişdir. Bu qədər çox sayda uşağın xəstəlikdən əziyyət çəkməsinə baxmayaraq Afrikada bu xəstəliyin müalicəsi ilə məşğul olan yalnız bir xəstəxana vardır. Bu xəstəxana Efiopiyada yerləşir və burada xəstəliyi müalicə edən yerli həkimlər yoxdur.[15] Xəstəlik halları qeydə alındıqda, ABŞ və Avropadan bura həkim briqadaları göndərilir. Noma xəstəliyi nəticəsində deformasiyaya uğramış üzü yalnız plastik cərrahiyyənin köməyi ilə bərpa etmək mümkündür.
Noma xəstəliyinin klinik təsvirini və müalicəsi üçün atılan addımları İvan Yefremov özünün "Ülgüc tiyəsi" əsərində təsvir etmişdir.
Radikal müalicə üsulu yoxdur. Xəstəyə ağız boşluğunu yaxalamaq üçün antiseptik maddələr təyin olunur. Xəstəlikdən zədələnmiş hissələrin yandırılmasına, antibakterial terapiyaya da müraciət oluna bilər.
XIX əsr əsrdə xəstənin müalicəsi, əsasən, düzgün qida qəbulu, dəmir preparatının təyini və zədələnmiş hissələrin yandırılması ilə aparılırdı.
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|