 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
Hatt dili — e.ə. II minillikdə Kiçik Asiyada hattlar tərəfindən danışılan aqqlütinativ[1][2] qeyri-Hind-Avropa dili. İngilisdilli akademiayda bu dil Het dövlətinin Hind-Avropa dil ailəsinə mənsub olan het dilindən fərqləndirmək üçün "Hattic" adlandırılır.[3]
Hatti dili Kiçik Asiyanın şimal-şərq hissəsinin Qalis çayının (indiki Kızılırmak) məngənəsində yaşayan ən qədim (e.ə. 3-cü - 2-ci minilliyin əvvəlləri) əhalisinin - Hattilərin dilidir, müəyyən sayda toponimlər, şəxs adları və tanrıların adları ilə yanaşı, xarici dilli mətnlərdə, az sayda nisbi arxemal mətnlərdə qeyd olunur. Xet krallığının - Hattusa (müasir Boğazköy).
Təxminən yarım düzine Hatto-Hitt (Nesitik) ikidilli və bir neçə onlarla monodilli mətnlər, o cümlədən əsasən qısa və çox parçalanmışdır.
Mətnlər demək olar ki, heç bir ideoqram olmadan heca mixi yazı ilə yazılmışdır ki, bu da başa düşməyi çox çətinləşdirir; üstəlik, onların het katibləri tərəfindən mənasını dəqiq dərk etmədən, bəzən hətta söz bölgüsündə səhvlərlə yaddaşdan yazıldığını düşünməyə əsas var.
Fonetik nöqteyi-nəzərdən Hattic dilinin mixi yazıları son dərəcə qeyri-dəqiqdir, çünki mətnlərin yazıldığı Akkad mixi yazısının Het variantı yalnız 12 samiti ayırd etməyə imkan verir və Hattic fonoloji sistemi, ən azı, tarixən, daha zəngin idi.
Hattik dilini eyni ərazilərin sonrakı əhalisinin dili olan Het dili ilə qarışdırmaq olmaz.
Hetlər ölkənin adını Hattilərdən miras alsalar da, bəzi sözlər götürsələr də, bəzi tanrıların kultunda Hattic dilini işlətsələr də, Het dili mənşəcə Hind-Avropa dilidir.
Ola bilsin ki, Hind-Avropa kökləri ilə izah edilə bilməyən het dilində olan bəzi sözlər Hattik mənşəlidir, xüsusən də Het İmperiyası dövründə Hattik dili bəzi tanrıların kultunda istifadə olunmağa davam edir.
A.İ.Nemirovski etruskların Kiçik Asiya mənşəli olması haqqında fərziyyə çərçivəsində etruskların tupi (“cəza, un”) sözünü Hattic tuppi (eyni məna) ilə müqayisə etməyi təklif etmişdir.
Hattic abidələrinin çox az olması səbəbindən lüğətin daha geniş müqayisəsi mümkün deyil.
Bütövlükdə etrusk dilinin morfologiyası Hattik dilinə bənzəmir (Etrusk dilində söz əmələ gəlməsi və fleksiyası müstəsna şəkilçidir, Hattikdə - prefiks-şəkildir), baxmayaraq ki, ayrı-ayrı formantları müqayisə etmək olar (etrusk dilində -el, -il, sahiblik şəkilçisi -l, eyni etrusk əvəzliyi, eyni etrusk işarəsi, -, -).
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|