. Sevgim.az

Hatt Dili - Wikipedia - Sevgim.az

Ana Səhifə - Hatt Dili
Bu səhifədə iş davam etməkdədir.
Müdaxilə etməyə tələsməyin!
  • Əgər kömək etmək istəyirsinizsə, ya da səhifə yarımçıq qalıbsa, səhifəni yaradan istifadəçi ilə əlaqə qura bilərsiniz.
  • Səhifənin tarixçəsində səhifə üzərində işləmiş istifadəçilərin adlarını görə bilərsiniz.
  • lərinizi mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın.
Bu məqalə sonuncu dəfə 0 saniyə əvvəl Kərimova Xəyalə (müzakirə | töhfələr) tərəfindən redaktə olunub. (Yenilə)

Hatt dili — e.ə. II minillikdə Kiçik Asiyada hattlar tərəfindən danışılan aqqlütinativ[1][2] qeyri-Hind-Avropa dili. İngilisdilli akademiayda bu dil Het dövlətinin Hind-Avropa dil ailəsinə mənsub olan het dilindən fərqləndirmək üçün "Hattic" adlandırılır.[3]

Hatti dili Kiçik Asiyanın şimal-şərq hissəsinin Qalis çayının (indiki Kızılırmak) məngənəsində yaşayan ən qədim (e.ə. 3-cü - 2-ci minilliyin əvvəlləri) əhalisinin - Hattilərin dilidir, müəyyən sayda toponimlər, şəxs adları və tanrıların adları ilə yanaşı, xarici dilli mətnlərdə, az sayda nisbi arxemal mətnlərdə qeyd olunur. Xet krallığının - Hattusa (müasir Boğazköy).

Təxminən yarım düzine Hatto-Hitt (Nesitik) ikidilli və bir neçə onlarla monodilli mətnlər, o cümlədən əsasən qısa və çox parçalanmışdır.

Mətnlər demək olar ki, heç bir ideoqram olmadan heca mixi yazı ilə yazılmışdır ki, bu da başa düşməyi çox çətinləşdirir; üstəlik, onların het katibləri tərəfindən mənasını dəqiq dərk etmədən, bəzən hətta söz bölgüsündə səhvlərlə yaddaşdan yazıldığını düşünməyə əsas var.

Fonetik nöqteyi-nəzərdən Hattic dilinin mixi yazıları son dərəcə qeyri-dəqiqdir, çünki mətnlərin yazıldığı Akkad mixi yazısının Het variantı yalnız 12 samiti ayırd etməyə imkan verir və Hattic fonoloji sistemi, ən azı, tarixən, daha zəngin idi.

Hattik dilini eyni ərazilərin sonrakı əhalisinin dili olan Het dili ilə qarışdırmaq olmaz.

Hetlər ölkənin adını Hattilərdən miras alsalar da, bəzi sözlər götürsələr də, bəzi tanrıların kultunda Hattic dilini işlətsələr də, Het dili mənşəcə Hind-Avropa dilidir.

Mündəricat

  • 1 Digər dillərlə əlaqələri
  • 2 İstinadlar
  • 3 Əlavə ədəbiyyat
  • 4 Xarici keçidlər

Digər dillərlə əlaqələri

redaktə

Ola bilsin ki, Hind-Avropa kökləri ilə izah edilə bilməyən het dilində olan bəzi sözlər Hattik mənşəlidir, xüsusən də Het İmperiyası dövründə Hattik dili bəzi tanrıların kultunda istifadə olunmağa davam edir.

A.İ.Nemirovski etruskların Kiçik Asiya mənşəli olması haqqında fərziyyə çərçivəsində etruskların tupi (“cəza, un”) sözünü Hattic tuppi (eyni məna) ilə müqayisə etməyi təklif etmişdir.

Hattic abidələrinin çox az olması səbəbindən lüğətin daha geniş müqayisəsi mümkün deyil.

Bütövlükdə etrusk dilinin morfologiyası Hattik dilinə bənzəmir (Etrusk dilində söz əmələ gəlməsi və fleksiyası müstəsna şəkilçidir, Hattikdə - prefiks-şəkildir), baxmayaraq ki, ayrı-ayrı formantları müqayisə etmək olar (etrusk dilində -el, -il, sahiblik şəkilçisi -l, eyni etrusk əvəzliyi, eyni etrusk işarəsi, -, -).

İstinadlar

redaktə
  1. ↑ Kevin James, A Mystery in Clay: Codes, Languages, and a Journey Through Time to the Last Ice Age, p.148, AuthorHouse, 2009: "They called themselves Hattie, and spoke a non-Indo-European language called Hattic."
  2. ↑ The New Encyclopædia Britannica, Vol. 22, p.593: "The non-Indo-European Hattic is an agglutinative language ..."
  3. ↑ Hattian – Britannica Online Encyclopedia

Əlavə ədəbiyyat

redaktə
  • Akurgal, Ekrem – The Hattian and Hittite Civilizations; Publications of the Republic of Turkey; Ministry of Culture; 2001; 300 pages; ISBN 975-17-2756-1
  • Ardzinba, Vladislav. (1974): Some Notes on the Typological Affinity Between Hattian and North-West Caucasian (Abkhazo-Adygian) Languages. In: "Internationale Tagung der Keilschriftforscher der sozialistischen Länder", Budapest, 23.-25. April 1974. Zusammenfassung der Vorträge (Assyriologica 1), p. 10-15.
  • Ardzinba, V.G. (1979): “Nekotorye sxodnye strukturnye priznaki xattskogo i abxazo-adygskix jazykov”. Peredneasiatskij Sbornik III: istorija i filologija stran drevnego vostoka, 26-37. Moscow: Nauka
  • Chirikba, Viacheslav (1996): Common West Caucasian. The Reconstruction of its Phonological System and Parts of its Lexicon and Morphology. Leiden: CNWS Publications, 452 pp. [Chapter XI. The relation of West Caucasian to Hattic, p. 406-432].
  • Dunaevskaja, Irina. (1973): Bemerkungen zu einer neuen Darstellung altkleinasiatischer Sprachen. 2. Zum Hattischen. In: Orientalische Literaturzeitung 68, Leipzig, 1/2.
  • Дунаевская И. М. О структурном сходстве хаттского языка с языками северо-западного Кавказа. – Сборник в честь академика Н. А. Орбели. – М.-Л., 1960.
  • Dunaevskaja, I. M. & D´jakonov, I. M. 1979. “Xattskij (protoxettskij) jazyk”. In: Jazyki Azii i Afriki, III. Jazyki drevnej perednej Azii (nesemitskie), Iberijsko-Kavkazskie jazyki, Paleoaziatskie jazyki, ed. by G. D. Sanžeev, p. 79-83. Moskva. Nauka.
  • Girbal, Christian. (1986): Beiträge zur Grammatik des Hattischen (Europäische Hochschulschriften Reihe XXI, Bd. 50). Frankfurt am Main, Bern, New York: Verlag Peter Lang, V+201 pages.
  • Ivanov, Vyacheslav V., "On the Relationship of Hattic to the Northwest Caucasian Languages," in B. B. Piotrovskij, Vyacheslav V. Ivanov and Vladislav G. Ardzinba, eds., Drevnyaya Anatoliya – Ancient Anatolia, Moscow: Nauka (1985) 26-59. In Russian with English summary.
  • Kammenhuber, Annelis (1969): Das Hattische. In: Handbuch der Orientalistik, Abteilung I, Bd II, Abschn. 1/2.
  • Klinger, Jörg. (1996): (StBoT 37) Untersuchungen zur Rekonstruktion der hattischen Kultschicht. Wiesbaden: Harrassowitz, xx+916 p.
  • Rizza, Alfredo. (2007): I pronomi enclitici nei testi etei di traduzione dal Hattico. Pavia. (Studia Mediterranea 20).
  • Schuster, H.-S. (1974): Die hattisch-hethitischen Bilinguen. I. Einleitung, Texte und Kommentar. Teil 1. Leiden: E.J. Brill.
  • Soysal, Oğuz (2004): Hattischer Wortschatz in hethitischer Textüberlieferung, Leiden/Boston: Brill.
  • Taracha, P. (1995): Zum Stand der hattischen Studien: Mögliches und Unmögliches in der Erforschung des Hattischen. In: Atti del II Congresso Internaziomale di Hittitologia a curo di Onofrio Carruba – Mauro Giorgieri – Clelia Mora. Studia mediterranea. 9. Gianni Iuculano Editore. Pavia, p. 351-358.
  • Kevin Tuite (Université de Montréal): The rise and fall and revival of the Ibero-Caucasian hypothesis. text on line Arxivləşdirilib 2015-05-02 at the Wayback Machine

Xarici keçidlər

redaktə
  • A detailed description by Igor Diakonov
  • Hattic grammar by A. S. Kassian
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/?q=Hatt_dili&oldid=8254663"
SEVGIM.AZ