 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Əbül-Qusn Düceyn ibn Sabit əl-Kufi əl-Fəzari (ərəb. جحا; 670) — saflığı ilə məşhur ərəb lətifə personajı.[1] Onu tez-tez Molla Nəsrəddin ilə səhv salırlar.
| Cühə | |
|---|---|
| ərəb. جحا | |
.jpg) | |
| Doğum tarixi | 670 |
Cühəni əl-Cöhvəri[2] ilə İbn Mənzur ad, Firuzabadi[3] isə ləqəb hesab edir. Bəzi rəvayətlərdə Cühənin adının Nuh və ya Abdullah olduğu nəql olunub. Həyatı və ailəsi haqqında geniş məlumat yoxdur. Vəfat tarixi də məlum deyildir. Onun Fəzarə qəbiləsinə mənsub olduğu, hicri I–II (VII–VIII əsrlər) əsrlərdə Kufədə yaşadığı güman edilir. Onun 100 ildən çox yaşadığı və Əbu Cəfər əl-Mənsurun dövründə vəfat etdiyi də deyilir. Həmçinin onun Əbu Müslim əl-Xorasani ilə də görüşdüyü nəql edilib. 826-cı ildə vəfat etmiş Əbül-Ətahiyənin öz divanında ondan bəhs etməsi,[4] Cühənin bu tarixdən əvvəl yaşadığını göstərir.
Bəzi müəlliflər Cühəni tabiin nəslinə mənsub olan bəsrəli hədis ravi səhv salıblar. Hətta adların oxşarlığından onların eyni şəxs olduğunu qeyd ediblər. İbn Həcər əl-Əsqəlani öz əsərində bu iddialara toxunduqdan sonra bu iddiaları təkzib etmişdir.[5] İbn Hibban da öz əsərində Yərbu qəbiləsinə mənsub olan bəsrəli ravidən bəhs edərkən, "Gənc dostlarımız onun Cühə olduğunu zənn edirlər, (lakin) bu səhvdir" deyərək iki ayrı şəhsiyyətin mövcudluğuna eham vurmuşdur.[6]
Cühə hələ sağ ikən onun lətifələri məşhurlaşmış və İslam aləminə yayılmışdır. İbn ən-Nədim, Cühənin lətifələrini ehtiva edən "Nəvadiru Cühə" adlı bir əsərdən bəhs etsə də,[7] bu əsər dövrümüzə qədər gəlib çatmamışdır.
Ərəblər Molla Nəsrəddini Cühə adlandırdıqlarından bu iki şəxs tez-tez bir-biri ilə səhv salınmışdır. Bununla yanaşı bu iki şəxsin heç vaxt yaşamadıqlarını və onların xəyali personajlar olduqlarını iddia edənlər də olmuşdur. Ancaq bu iki şəxsin həyatlarına nəzər salındıqda onların lətifə qəhrəmanı olmaları xaricində bir bənzərliklərinin olmadığı nəzərə çarpır: Molla Nəsrəddin daim hikmətli sözlər söyləyən, alim, filosof, çox ağıllı və hazırcavab bir şəxs kimi qarşımıza çıxarkən, Cuha isə sadəlövh və axmaq bir şəxsdir. Misirli yazıçı Həsən Hüsnü Əhməd də Molla Nəsrəddinin lətifələrini topladığı "Nəvadiru Cühə" adlı əsərinin müqəddiməsində bir çoxlarının alim və filosof olan Türk Cühə ilə axmaq Ərəb Cühəni bir-birinə qarışdırdıqlarına diqqət çəkir.[8] Cühənin sadəlövhlüyü və axmaqlığı zərbi-məsəl olmuş, lətifələrinin bir qismi ərəb atalar sözləri kitablarında yer almışdır.
Qərb dünyasında şərqşünaslıq hərəkatının başlandığı dövrdə ərəb və türk ədəbiyyatları ilə maraqlanan qərblilər XIX əsrin sonlarında Cühə və ərəblər arasında Cühə adı ilə tanınan Molla Nəsrəddinlə eyni vaxtda tanış oldular və ərəblərin Cühəsi ilə Molla Nəsrəddini bir-biri ilə səhv saldılar. Belə ki, Alber Ades və Alber Yosipoviç həm Cühəyə, həm də Molla Nəsrəddinə aid edilən lətifələri toplayaraq "Le livre de Goha le simple" adı ilə fransız dilinə tərcümə edib nəşr etdilər (Paris, 1916); bu fransızca toplu daha sonra "Goha the Fool" adı ilə ingilis dilinə də tərcümə edilərək nəşr olunmuşdur. Leonid Solovyov isə 1938-ci ildə yenə eyni mahiyyətdə rusca bir lətifələr kitabı nəşr etmiş, həmin il Şebunina bunu ruscadan ingilis dilinə tərcümə edərək çap etdirmişdir.
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|