 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Burunsuz meymun və ya Qara-ağ burunsuz meymun (lat. Rhinopithecus bieti) — yalnız Çinin Yunnan əyalətinin cənubunda yaşayan iri qara və ağ rəngli primat növü.[3][4] Yerli əhali arasında "Yunnan qızıl tüklü meymunu" (滇金丝猴) və "qara-ağ burunsuz meymun" (黑白仰鼻猴) kimi tanınır.[5] Ümumi ad olan "qara burunsuz meymun" isə Çin-Myanma sərhədinin şimalında yaşayan "Rhinopithecus strykeri" növünə aiddir.[6] Yunnanın dağlıq bölgələrindəki iynəyarpaqlı və enliyarpaqlı meşələr bu primatlar üçün ideal məskəndir. Bu növ məskən itkisi ilə üzləşir və təhlükə altında olan növlərdən biri hesab olunur.[7] Unikal uyğunlaşmaları sayəsində bu meymunlar aşağı temperatur və incə hava şəraitində belə yüksək hündürlükdə yaşamağa uyğunlaşıblar. Bu primatların əsas qidası onların yaşadığı ərazidə bol miqdarda olan şibyələrdən ibarətdir.
| Burunsuz meymun | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
|
XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Burunsuz meymun |
||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
|
||||||||||||
| ||||||||||||
Qara-ağ burunsuz meymunların erkək və dişiləri arasında rəng fərqi yoxdur, lakin ölçülərinə görə fərqlənirlər. Dişilərin çəkisi 20 funt, erkəklərin isə təxminən 30 funtdur. Yetkin qara-ağ burunsuz meymunlar boz/qara və ağ tükləri ilə tanınır. Qarın hissəsi və üzün mərkəzi zonası ağ, bədənin qalan hissəsi isə boz-qara rəngdədir. Tükləri çox qalındır, bu da onları sıfırın altı temperaturdan qoruyur. Onlar ağ tüklə doğulur və yaşlandıqca tükləri tündləşir. Həm yetkinlər, həm də körpələr üçün səciyyəvi olan digər bir xüsusiyyət, tüksüz və parlaq çəhrayı dodaqlarıdır. Bu primatlar "burunsuz" adını burun sümüklərinin olmaması ilə əlaqədar alırlar. Bu, onların ən fərqli xüsusiyyətidir.[8]
Bir çox primatlardan fərqli olaraq, qara-ağ burunsuz meymunların əsas qidası ağaclar üzərində yetişən şibyələrdən ibarətdir. Şibyələr dağlıq bölgələrdə bol miqdarda yetişir və il boyu davamlı qida mənbəyi təşkil edir. Bu primatlar həmçinin bambuk yarpaqları və digər mövsümi bitkilərlə də qidalanır. Hər dəstənin coğrafi yerləşməsindən asılı olaraq qida mənbələri dəyişir, məsələn, yaz aylarında rododendron çiçəklərinin nektarı ilə qidalanırlar. Şibyələr əksər heyvanlar üçün zəhərlidir, lakin qara-ağ burunsuz meymunlar inək bənzəri xüsusi həzm fermentlərinə malikdirlər ki, bu da zərərli bakteriyaları neytrallaşdırır.[9]
Qara-ağ burunsuz meymunların çoxalma dövrləri ümumiyyətlə qızıl burunsuz meymunlara bənzəyir, lakin soyuq iqlim səbəbindən doğum vaxtı iki-üç ay gecikə bilər. Əksər primatlar kimi, burunsuz meymunlar da gecə vaxtı doğur, bu da tədqiqatçılar üçün müşahidəni çətinləşdirir. Gündüz vaxtı baş verən nadir bir doğum müşahidəsində, çoxlu doğum etmiş bir dişinin başqa bir dişiyə doğum zamanı kömək etdiyi, insan mamaqlığına bənzər bir təcrübə qeydə alınıb.
Qara-ağ burunsuz meymun, məlum olan qeyri-insan primatlar arasında ən yüksək hündürlükdə yaşayır. Bu növün qrupunun qeydə alınan ən yüksək hündürlüyü 4700 metrdir.[10] Belə ekstremal şəraitdə yaşamaq yalnız primatın genetik DNT ardıcıllığında baş verən bir mutasiya sayəsində mümkündür ki, bu da oksigen çatışmazlığına (hipoksiya) qarşı daha yüksək müqavimət təmin edir. DNT ardıcıllığındakı digər mutasiyalar zərərli ola bilər, çünki populyasiyalar arasında qohumlar arasında çoxalma və aşağı genetik müxtəliflik əlamətləri var.[11]
Bu növ, Hengduan dağlarının bir hissəsi olan Yun silsiləsinin Nujiang Langcang dərəsi alp iynəyarpaqlı və qarışıq meşələrində yüksək dərəcədə məhdud yayılmaya malikdir.[12] Yunnanın şimal-qərbində və Tibet Muxtar Rayonunun qonşu bölgələrində cəmi 17 qrup və 1700-dən az fərd yaşayır.[13] Hər qrupun ərazisi 20 ilə 135 kvadrat kilometr arasında dəyişir. Enliyarpaqlı və iynəyarpaqlı meşələr onların üstünlük verdiyi məskəndir, burada şibyələr il boyu bol miqdarda yetişir.
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|
