 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Aleksandr Belyayev (rus. Александр Романович Беляев; 4 (16) mart 1884[1][2][…], Smolensk[1][3] – 6 yanvar 1942[1][3][…], Puşkin[d], Leninqrad[1]) — Rus elmi-fantastik ədəbiyyatının yaradıcılarından, tanınmış rus əsilli yazıçı. İxtisas etibarilə hüquqşunas olan Belyayev tərəfindən yazılan ən məşhur əsər "Amfibiya adam" hesab olunur. Belyayev həyatının böyük bir qismini xəstə yatağında keçirməyə məcbur olmuş və əsərlərinin əksəriyyətini sağlığında çap etdirə bilməmişdir. 1920 və 1930-cu illərdəki əsərləri onu rus elmi fantastikasında çox hörmətli bir şəxs etdi və tez-tez "Rusiyanın Jül Verni" adlandırıldı.[4]
| Aleksandr Belyayev | |
|---|---|
| rus. Александр Романович Беляев | |
 | |
| Təxəllüsü | А. Ром[2], Арбел[2] |
| Doğum tarixi | 4 (16) mart 1884[1][2][…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 6 yanvar 1942[1][3][…] (57 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Dəfn yeri |
|
| Təhsili |
|
| Fəaliyyəti | yazıçı, fantastika yazıçısı[d], reportyor, hüquqşünas, jurnalist |
| Fəaliyyət illəri | 1914-cü ildən |
| Əsərlərinin dili | rus dili |
| Janr | elmi fantastika |
| Tanınmış əsərləri | |
 |
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Aleksandr Belyayev Smolenskdə pravoslav keşişinin ailəsində anadan olub. Atası daha iki övladını itirdikdən sonra (Aleksandrın bacısı Nina uşaqlıqda sarkomadan ölüb, qardaşı Vasiliy isə, baytarlıq tələbəsi idi, qayıqla gəzinti zamanı boğulub), onun ailə ənənəsini davam etdirməsini istədi və Aleksandrı Smolensk seminariyasına yazdırdı. Belyaev isə özünü o qədər də dindar hiss etmirdi və hətta seminariyada ateist oldu. Seminariyanı bitirdikdən sonra and içmədi və hüquq məktəbinə daxil oldu. O, hüquq təhsili alarkən atası vəfat etdi və o, anasını və digər ailə üzvlərini dolandırmaq üçün dərs deməyə və teatr üçün yazılar yazmağa məcbur oldu.
1906-cı ildə məktəbi bitirdikdən sonra Belyayev hüquqşünas kimi fəaliyyətə başlayıb və yaxşı nüfuz qazanıb. Həmin dövrdə onun maddi vəziyyəti nəzərə çarpacaq dərəcədə yaxşılaşdı və hər uğurlu məhkəmə işindən sonra tətil kimi dünyanın müxtəlif yerlərinə səyahət etdi. Bu müddət ərzində kiçik həcmdə də olsa, yazmağa davam etdi. Lakin ədəbiyyat ona getdikcə daha cazibədar görünməyə başladı və 1914-cü ildə hüququ tərk edərək ədəbi fəaliyyətinə tam diqqət yetirdi. Ancaq eyni zamanda, 30 yaşında Aleksandr vərəm xəstəliyinə tutuldu.
Ancaq onun müalicəsi uğursuz oldu; infeksiya onurğasına yayıldı və ayaqlarının iflic olmasına səbəb oldu. Belyayev daimi ağrılardan əziyyət çəkirdi və o, altı il ərzində iflic vəziyyətində qaldı. Həyat yoldaşı onu tərk etdi, çünki iflic birinə baxmaq istəmirdi. Düzgün müalicə axtarışı ilə o, anası və yaşlı dayəsi ilə birlikdə Yaltaya köçdü. Bərpa dövründə o, Jül Vern, Herbert Uells və Konstantin Siolkovskinin əsərlərini oxuyub və xəstəxana çarpayısında şeirlər yazmağa başladı.
1922-ci ilə qədər o, xəstəliyi qalib gəldi və Yaltada iş tapmağa çalışdı. O, qısa müddət polis inspektoru kimi çalışdı, kitabxanaçı kimi digər təsadüfi işlər də gördü, lakin həyat yenə də çətin idi. Aleksandr Belyayev 1923-cü ildə Moskvaya köçdü və burada müxtəlif Sovet təşkilatlarında məsləhətçi kimi yenidən hüquqla məşğul olmağa başladı. Eyni zamanda Belyayev elmi-fantastik romanlar müəllifi kimi ciddi ədəbi fəaliyyətə başladı. 1925-ci ildə "Professor Douelin başı" ("Голова Профессора Доуэля") adlı ilk romanı nəşr olundu.
Aleksandr Belyayev 1931-ci ildən etibarən həyat yoldaşı və böyük qızı ilə birlikdə Leninqradda yaşadı; kiçik qızı isə 1930-cu ildə, altı yaşında, meningitdən vəfat etdi. O, Leninqradda 1934-cü ildə SSRİ-ni ziyarət edən Herbert Uells ilə görüşdü. Həyatının son illərində Belyayev Leninqradın Puşkin qəsəbəsində yaşadı. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı Barbarossa əməliyyatının əvvəlində o, bir neçə ay əvvəl keçirdiyi əməliyyatdan sonra sağalma dövründə olduğu üçün təxliyə olunmaqdan imtina etdi.
Aleksandr Belyaev 1942-ci ildə, Puşkin şəhəri nasistlər tərəfindən işğal olunarkən, aclıqdan Sovetlər İttifaqının Puşkin şəhərində vəfat etmişdir. Onun məzarının dəqiq yeri bilinmir. Puşkin şəhərində yerləşən Kazanskoye qəbiristanlığında, cəsədinin basdırıldığı ehtimal edilən kütləvi məzarın üzərinə memorial daşı qoyulmuşdur. Puşkin şəhərində yerləşən Kazan qəbiristanlığında, cəsədinin basdırıldığı ehtimal edilən kütləvi məzarın üzərinə xatirə daşı qoyulmuşdur.
Onun həyat yoldaşı və qızı sağ qalmış və Folksdoyçe (Belyayevin həyat yoldaşının anası isveç idi) kimi qeydiyyata alınmışdılar. Müharibənin sonlarına yaxın nasistlər tərəfindən Polşaya aparıldılar. Onlar Qərbi Sibirdəki Barnaula sürgün edildilər və orada 11 il sürgündə qaldılar.[5][6]
1964-cü ilə qədər qüvvədə olan Sovet müəlliflik hüququ qanununa əsasən, Belyaevin əsərləri ölümündən 15 il sonra ictimai mülkiyyətə keçdi. Postsovet dövründə Rusiyanın 1993-cü ildə qəbul edilmiş müəlliflik hüququ qanunu müəllifin ölümündən sonra 50 il müddətinə müəllif hüquqlarının qorunmasını təmin edirdi. 2004-cü ildə Rusiya Mülki Məcəlləsinin IV hissəsinin qəbul edilməsi ilə müəllif hüquqlarının müdafiəsi müəllifin ölümündən sonra 70 ilə, İkinci Dünya müharibəsində Şərq cəbhəsi illərində işləmiş və ya döyüşmüş müəlliflər üçün isə əlavə 4 il uzadıldı. 2006-cı ildə qəbul edilmiş qanunda isə qeyd edilirdi ki, Mülki Məcəllənin 1281, 1318, 1327 və 1331-ci maddələrdə təsvir edilən müəllif hüquqlarının müdafiəsi 50 illiyi olan əsərlərə şamil edilmir, müəllif hüququ müddəti 1993-cü il qanunu qüvvəyə minməzdən əvvəl başa çatmışdır.[7] Bütün bunlar Belyaevin əsərlərinin müəlliflik hüququ ilə qorunub-qorunmadığı və nə qədər müddətə qorunduğu ilə bağlı çaşqınlığa səbəb oldu.
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|