 |
 |
Sevgim.az |  |
 |
Bu səhifədə iş davam etməkdədir. |
İzolyasiya olunmuş dil, Təcrid olunmuş dil və ya Dil təcridi — hazırda məlum olan heç bir dil ailəsinə aid olmayan dil. Hər bir təcrid olunmuş dilin yalnız həmin dildən və onun dialektlərindən ibarət ayrıca dil ailəsi təşkil etdiyini söyləmək mümkündür.
Belə dillərin ən məşhur nümunələrinə Koreya, Bask, Buruşaski, Şumer, Nivx, Elam, Etrusk dilləri aiddir.
Yalnız o dillər “izolyasiya edilmiş” adlanır ki, onlar haqqında kifayət qədər məlumat əldə edilmişdir və onların məlum dil ailələrindən birinə daxil olması intensiv cəhdlərdən sonra belə sübuta yetirilməmişdir. Əks halda, belə dillər "təsnifatsız" adlanır.
Təcrid olunmuş dillər (ehtimal ki) daha dərin dil qruplarına — makrofamiliyalara və ya hiperfamiliyalara aid ola bilər, lakin onlar hələ də "izolyasiya" adlanır.
Bunlar, məsələn, Çin-Qafqaz makro ailəsinə daxil olan Bask və Buruşaskidir.
Digər tərəfdən, uyğun kontekstdə "dil təcridi" termini dil ailəsinin bir hissəsi olan, lakin orada yalnız bu dildən ibarət olan ayrı-ayrı qruplar təşkil edən dillər üçün də istifadə edilə bilər (məsələn, Hind-Avropa ailəsində alban, erməni, frig, venetik); belə hallara münasibətdə "monoqrup" termini də istifadə olunur).
Müvafiq kontekst olmadan, "dil təcridi" adətən "mütləq" mənada başa düşülür.
Əslində, bəzi təcrid olunmuş dillər əvvəllər dialekt hesab edilən bir neçə dildən ibarət kiçik ailələr ola bilər.
Bunlar, məsələn, Yapon ailəsi (bir və ya bir neçə Ryukyuan dili daxil olmaqla), Ainu ailəsi və Tirren ailəsidir.
Tarixi dövrlərdə qohum dilləri məhv olmuş dillərə bəzən təcrid olunmuş dillər də deyilir.
Məsələn, Ket Yenisey ailəsinin yeganə canlı üzvü olduğu üçün verilmiş kontekstdə təcrid adlandırıla bilər və Braziliyanın Piraha dili Muran ailəsinin sonuncu canlı üzvü olduğuna görə təcrid adlandırıla bilər (buraya başqa üç dil daxildir).
Bask çoxdan ölmüş Akvitan dili ilə birlikdə hipotetik Vaskonik (Euskarian) ailəsinin üzvüdür.
Təcridlər, həmçinin təsnif edilməmiş dillərin xüsusi halı hesab edilə bilər, hətta digər dillərlə əlaqəsini sübut etmək üçün intensiv səylərdən sonra belə qalır.
Bəzi hallarda bu cür səylər uğurlu ola bilər və təcrid artıq belə hesab edilmir: məsələn, uzun müddət təcrid sayılan Şimali Avstraliyanın Yanyuva dilinin bu yaxınlarda Pama-Nyunqan ailəsinə aid olduğu sübut edilmişdir.
Dilçilər çox vaxt bir dilin digər dillə əlaqəsinə dair sübutlar üzərində hamı (yaxud birdən-birə) eyni fikirdə olmadığından, bir dilin həqiqi təcrid olub-olmaması məsələsi müzakirə mövzusu olaraq qala bilər.
Təcrid olunmuş dillərin mövcudluğunun bir neçə səbəbi var:
yaşayan qohumların olmaması: təcrid olunmuş bir dilin qohum dilləri ola bilərdi, lakin hamısı öldü, heç bir iz buraxmadı;
təcrid olunmuş uzunmüddətli mövcudluq: əgər dil öz ana dilindən çoxdan ayrılıbsa, o, eyni əcdad dilindən inkişaf etmiş digər dillərdən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər;
bu, xüsusilə ailə səviyyəsində əlaqəli olmayan, lakin bəzi makro ailənin bir hissəsi olan dillərə aiddir.
 |
 |
SEVGIM.AZ |  |
 |
|